Tanora lahy iray avy amin'ny vondrom-piarahamonina Lyuli ao Ozbekistan ao amin'ny faritany atsimo ao Surxondaryo. [1] Saripika (c): Aleksandr Barkovsky. Nahazoana alalana.
Akanin'ny ampira sy firenena maro ao Azia Afovoany, toetra hita taratra ao amin'ny mponina marofoko [2] mihoatra ny 30 tapitrisa i Ozbekistan. Raha ny foko Ozbeka no maro an'isa, dia misy vondrona hafa manakaiky ny 50 ao, tafiditra amin'izany ny Luli [3] na Lyuli. Matetika voahilikilika noho ny foko misy an-dry zareo ity vondrom-piarahamonina madinika miaina anjorom-balan'ny fiarahamonina Ozbeka ity.
Heverina ho hava-tetezina amin'ireo vahoaka Roma sy Sinti avy ao Eoropa sy Afovoany Atsinanana ny Lyuli, saingy tsy mazava ny niandohan-dry zareo. Amin'izay lafiny izay dia vitsy ny marimaritra iraisana amin'ny hamariparitana io vondrom-piarahamonina io amin'ny teny anglisy. Amin'ny teny rosiana, ny voambolana iraisana indrindra dia ny “цыгане” — izay adika hatrany ho amin'ny teny anglisy hoe “Gypsies”, izay heverin'ny maro ho karazam-panesoana ihany ary maro no nanolo azy tamin'ny voambolana “Roma.”
Araka ny fandinihana [4] nivoaka tamin'ny taona 2019 notarihan'ilay Ozbeka mpikaroka, Kamilla Zakirova:
Central Asia's [Roma] are usually called Lyuli. The Lyuli describe themselves using the term Mughat, an Iranian term meaning “fire cult followers,” which is applied to Zoroastrians. They have inhabited the territories of Central Asia for centuries, ever since their ancestors migrated from the Punjab in present day Pakistan. There are no accurate contemporary data on the Lyuli population because it does not participate in the government conducted census and many members of the Lyuli population never obtain legal documents.
Antsoina hatrany hoe Lyuli ny Roma ao Azia Afovoany. Mampiasa ny voambolana Mughat, voambolana iraniana midika hoe “mpanaraka ny fivavahana amin'ny afo”, izay ampiharina amin'ny Zoroastrianina, ny Lyuli raha mamariparitra ny tenany. Efa an-jatony taona maro, hatramin'ny nialan'ny razambeny avy any Punjab ao Pakistan amin'izao fotoana, ry zareo no nonina tao Azia Afovoany. Tsy misy ny lahatahiry mahavaly marina momba ny vahoaka Lyuli satria tsy mandray anjara amin'ny fanisam-bahoaka ataon'ny governemanta ry zareo ary maro amin'ny Lyuli no tsy mahazo taratasy ara-panjakana mihitsy.
Niantsafa tamin'i Aleksandr Barkovsky aho, artista ara-tsirinkevitra (conceptual) izy sady mpikatroka manana fahalianana manokana amin'ny Lyuli, na dia avy amin'ny foko Rosiana aza, ary efa nanao andian-dahatsary fohy momba ny vondrom-piarahamonina. Nahitsy ho fohifohy kokoa ny antsafa.
Filip Noubel: Inona ny olana ara-tsosialy lehibe indrindra atrehin'ny Lyuli amin'izao fotoana?
Александр Барковский: Проблема образования – негласное решение с обеих сторон о недостижимости образования и отчасти его ненадобности. причины этого происходят по вине обеих сторон, как цыган, в основном из-за их патриархальных принципов, когда глава клана авторитарный мужчина имеет единственное право голоса и принимает решение не в пользу получения образования, а чаще всего в пользу сложившихся правил диаспоры. В обществе доминирует идея того, что цыгане «люли» сами сделали свой выбор не в пользу получения образования и давать им возможность учится и получать различные профессии не имеет никакого смысла. Хотя при опросе самих цыган «люли» можно узнать, что среди них есть большой процент желающих изменить свою судьбу. Взрослые цыгане говорят, что хотят для своих детей «лучшей судьбы» и понимают, что этого можно добиться при получении хорошего образования.
Aleksandr Barkovsky: Ny olan'ny fanabeazana. Misy tsy ankiteniteny iraisana fa tsy ho tratra mihitsy ary misy lafiny tsy ilaina ny fanabeazana. Misy lafiny roa mahatonga izany, satria mitazona ny tarazon'ny fahefan'ny ray ny vahoaka Roma ary avy amin'izany izy no lohan'ny zana-poko, lehilahy iray mihazona ny fahefana rehetra, manapa-kevitra tsy mirona mankany amin'ny fanabeazana fa mankany amin'ny fitsipika napetraky ny fiaraha-monina. Mihevitra ny ankamaroan'ny olona fa rehefa misafidy ny tsy hanohy ny fianarana (fanabeazana) ny Lyuli, dia tsy misy dikany ny manome vintana azy ireo hianatra sy hanovo talenta maro. Fa raha misy ny manao fitsapan-kevitra amin'ny vondrom-piarahamonina, dia hahita fa maro ny Lyuli te-hanova ny fiainany. Milaza ny olon-dehibe fa te-“hanome fiainana tsara kokoa ho an'ny zanany” ry zareo ary mahatakatra fa ny fomba tokana hanatrarana izany dia amin'ny alalan'ny fanabeazana tsara (kalitao).
FN: Midika ve izany fa tsy tafiditra any amin'ny fanabeazana mihitsy ny kilonga Lyuli?
AБ: Большая проблема цыган «люли» это дети лишенные детства. В семьях цыган «люли» детей рожают много, но выживают из них только половина иногда меньше. Уже с первых недель жизни мать берет ребёнка с собой в город где она ходит целый день летом под палящем солнцем зимой под снегом, в одной руке держа ребёнка, а другой прося милостыню. Таким образом ребёнок можно сказать что с молоком матери уже впитывает в себя картину мира попрошайничества, лишений, унижений и бесконечных побоев.
AB: Ny iray amin'ny olana lehibe indrindra dia tsy avela miaina ny fahazazany ny kilonga Lyuli. Maro zaza ny fianakaviana Lyuli, saingy ny atsasany na ny latsak'izany no miangana. Herinandro vitsy monja taorian'ny nahaterahany dia entin-dreniny any afovoan-tanàna ao anatin'ny hainandro mingaingaina na miaritra ranomandry ny zanany ka tazoniny amin'ny tanany ilany fa ny (tanana) iray hafa kosa entina angatahana. Vokatr'izany dia efa trohin'ny ankizy miaraka amin'ny nonon-dreniny sahady ny endriky ny tontolo anjakan'ny fangatahana, tsy fisiana, fanamavoana ary ny daroka tsy mitsahatra.
zazalahy Lyuli miatrika sekoly ho an'ny vondrom-piarahamonina ao amin'ny faritany atsimo ao Surxondaryo. [1] Saripika (c): Aleksandr Barkovsky. Nahazoana alalana.
FN: Manao ahoana ny toeran'ny vehivavy eo anivon'ny vondrom-piarahamonina?
AБ: Статус женщины в цыганском обществе не равноправен статусу мужчины. Женщина не имеет те же права, но имеет много различных обязанностей. Цыганские женщины вынуждены рожать много детей хотят они этого или нет, и только так они могут получить уважение в цыганском обществе, когда первый вопрос, который задают цыганской женщине это сколько у неё детей? Единственный шанс на образование, которое она может получить это получить его до замужества, что бывает крайне редко. Так же существует огромная проблема ранних браков среди цыган, когда девушку уже в 14-15 лет отдают замуж.
AB: Tsy mitovy sata amin'ny lehilahy ny vehivavy amin'ny fiaraha-monina Roma. Tsy mitovy zo ry zareo, saingy maro ny adidiny. Mila miteraka maro ry zareo na tiany na tsy tiany —ny fianakaviana maro anaka no hahazoan-dry zareo haja eo amin'ny fiaraha-monina, ary ny fanontaniana voalohany azon'[ny vehivavy] dia hoe firy ny isan-janany. Alohan'ny fanambadiana ihany no fomba tokana ahazoan'ny vavy fanabeazana, ary vitsy tena vitsy izany. Indirndra moa fa tena mbola tovovavy kely dia efa tontosaina ny fanambadiana; amin'ny faha-14 na faha-15 taonany ny zazavavy dia efa manambady.
Mpivady Lyuli ao amin'ny fitobian'ny lasy (trano lay) eo ivelan'i Tashkent, renivohitr'i Ozbekistana. Saripika (c): Aleksandr Barkovsky. Nahazoana alalana.
FN: Manana anjara toerana lehibe ao amin'ny fiainan'ny Lyuli Roma ve ny fivavahana?
AБ: Цыгане «Люли» позиционируют себя как мусульмане сунниты, читают намаз и отмечают все религиозные исламские предписания и праздники. В светском же исламском обществе узбеки так и таджики дискриминируют их как единоверцев, считая их «не истинными» мусульманами из-за их языческого прошлого, кастовой системы, огнепоклонничества. Понимание ислама цыганами «Люли» носит скорее контекст народного ислама с элементами языческого прошлого которые и по сей день имеют место в жизни цыган.
AB: Manondro tena ho Miozolomana Sonita ny Lyuli Roma. Mitandrina ny vavaka ry zareo, sy ireo zavatra ara-pivavahana sy fankalazana ara-pivavahana hafa tsy maintsy atao. Ao amin'ny fiarahamonina miozolomana lahika ry zareo mizaka fanilikilihana avy amin'ny Ozbeka sy ny Tajika, izay tsy mihevitra azy ireo ho “tena” Miozolomana noho ireo singa tsy ara-pivavahana amin'ny fombam-pivavahan-dry zareo, amin'ny rafitra ara-pokon-dry zareo ary amin'ny fanompoana afo. Ny fahatakaran'ny vondrom-piarahamonina Lyuli ny Islamo dia manakaiky kokoa ny spiritoalisma Islamika malaza eny anivon'ny vahoaka mifangaro amin'ireo singa talohan'ny vanim-potoana Islamika, izay mbola mitoetra amin'ny fiainan'ny Lyuli Roma ihany mandraka androany.
Fianakaviana Lyuli ao amin'ny toera-pasana Rosiana Orthodoksa any Tashkent amin'ny paska, raha fomban-drazana ny misakafo akaikin'ny vatom-pasana amin'io fotoana io. Saripika (c): Alexander Barkovsky. Nahazoana alalana.
FN: Ahoana ny fomba fiasan'ny governemanta amin'ny olana ara-tsosialy atrehin'ny vondrom-piarahamonina?
AБ: Проблема социальной незащищенности цыган «Люли», от части в том, что о них никому ничего не известно в обществе. Где они проживают и в каком количестве? От суда следует что власти могут вести любую политику по отношению к цыганской диаспоре и это всегда будет оставаться незамеченным. Поэтому для соблюдения их конституционных прав, необходима прозрачность ситуации и максимально возможная её информативность.
AB: Ny antony lehibe tsy hananan'ny Lyuli Roma fiarovana ara-tsosialy dia satria tsy misy mahalala na inona na inona momba azy ireo fotsiny izao. Aiza ireo no monina? Firy amin'izy ireo no ao? Tsy hisy fiantraikany izay politika ho apetraky ny governemanta. Izany no mahatonga ny hoe raha hiaro ny zon-dry zareo araka ny lalampanorenana dia ny mangarahara sy torohay bebe kokoa no ilaina.