[1]Ny fivarinan-dranon'i Mekong. Saripika avy tao amin'ny tetikasan'ny tranonkalan'ny Tantaram-bahoaka. Nahazoana alalana
Tamin'ny taona 2014, fokonolona tompotany maro ao Mekong no nanomboka nandrakitra [1] ny tantarany sy ny anganony nampian'ny vondrona mpikaroka izay mandalina ny fomba anehoan'ireo fomba fitantara ireo ny fanimbàna goavana aterak'ireo tetikasa lehibe ao amin'ny faritra.
Ny reniranon'i Mekong no iray ony lehibe ao Azia izay mikoriana manavatsava firenena enina: Shina, Myanmar, Thailandy, Laos, Kambodza ary Vietnam. Manankarena rindravoary sy iankinan'ny fiainan'ny tantsaha sy mpanjono an-tapîtrisany izy io.
Tao anatin'ny taona vitsivitsy, tetikasa goavana maro toy ny tohodrano [2] hakana herinaratra no namindrana mponina maro ary mandrahona ny tontolo voarin'ny fivarinandranon'ny renirano. Na dia nisy aza ny fihetsiketseham-panoherana, mbola nitohy ihany ny fananganana tohodrano, indrindra fa tao Laos sy Thailandy.
Tao anatin'ny fiaraha-miasa amin'ny Mekong Watch, vondrona mpanandra-teny ny fampivoarana lovainjafy ao amin'ny faritra, miorina ao Japan, zokiolona maro avy amin'ny vondrom-piarahamonina isan-karazany ao Mekong no nanomboka nandrakitra ny sasantsasany amin'ireo tantara sy angano tamin'ny taona 2014 izay mamaha-tena avy amin'ny natiora. Mino [3] ny Mekong Watch fa “nanana anjara toerana lehibe tamin'ny fiarovana ny natiora tamin'ny alalan'ny fisorohana ny fitrandrahana tafahoatra ireo loharanon-karenany voajanahary” ireny tantara ireny.
Mijoro am-pahasahiana ny Mekong Watch fa raha ao anatin'ny zavatra iraisana ilaina arovana ny loharanonkarena voajanahary dia eo ihany koa ny “vakoka tsy azo tsapain-tanana” [4] izay azo zaraina sy idiran'ny vondrom-piarahamonina anatiny. Nanampy i Toshiyuki Doi, mpanolotsaina zokiolona ao amin'ny Mekong Watch:
People’s stories should be regarded, recognized, and respected as Mekong’s commons, especially these days when they are losing their place in local communities to more modern media, and are not passed on to next generations.
Tokony hojerena, ankatoavina ary hajaina ho fananana iombonana ao Mekong ny tantaram-bahoaka, indrindra amin'izao fotoana izao, izay mihavery hasina ao amin'ny vondrom-piarahamonina ao an-toerana mirona mankany amin'ny fampitam-baovao maoderina, ary tsy tafapaka mankany amin'ny taranaka manaraka.
[5]Faritra ao Mekong anaovan'ny mpikaroka sahan'asa. 1. Kmhmu’ ao avaratra sy afovoan'i Laos; 2. Siphandon ao atsimon'i Laos; 3. Akha ao avaratr'i Thailandy; 4. Thai So sy Isan ao avaratra atsinanan'i Thailandy; 5. Bunong ao avaratra atsinanan'i Kambodza. Nahazoana alalana.
Afa-nanangona tantara miisa 102 ao Kambodza, Laos, ary Thailandy. Noraketina ny tantara, navadika an-tsoratra, ary nadika ho amin'ny tenim-pirenena maro ao Thailandy, Laos, Kambodza mialoha ny nahavitan'ny amin'ny teny anglisy. Namoaka ireo tantara ireo amin'ny endrika bokikely ny Mekong Watch na amin'ny endrika printy izany na amin'ny endrika nomerika, ary nampiasa [3] azy ireny mandritra ny atrikasan'ny tontolo iainana tarihin-dry zareo ao amin'ny vondrom-piarahamonina.
Since late 2016, we have used people’s stories to provide environmental education to children in rural Laos and Thailand. We have hosted workshops in schools and local communities to guide children, and sometimes adults, to collect stories from elderly people, learn from the stories, and turn them into reading materials.
Hatramin'ny faran'ny taona 2016, nampiasainay ny tantaram-bahoaka hanomezana fanabeazana ara-tontolo iainana ho an'ny ankizy any ambanivohitr'i Laos sy Thailandy. Nikarakara atrikasa tany amin'ny sekoly, vondrom-piarahamonina hitarihan-dia ny ankizy, ary indraindray ny olon-dehibe, hanangonana tantara avy amin'ny zokiolona, hianatra avy amin'ireo tantara ireo, ary hamadika azy ireo ho fitaovana azy vakianteny.
Ohatra iray amin'ny atrikasa ny famerenana indray ny tantaran’‘Ny Tararaka sy ny Diera’ [6] avy amin'ny vahoaka Kmhmu ao avaratra sy afovoan'i Laos. Ny tantara dia momba ny tararaka (vorondolo) iray tsy afa-mahita mandritra ny andro rehefa avy mamitaka diera iray.
Nanontany [7] ireo tanora mpandray anjara nandritra ny atrikasa iray : “Karazana biby inona no mipoitra amin'ny tantara?”, “Afa-mahita ireo biby ireo ve ianareo any an-tanànakelinareo?”, ary “Raha vitsy kokoa noho ny teo aloha ireo biby ireo, nahoana ianao no mieritreritra izay nitranga?”
Taorian'izany, nampirisihana nampifandray ny tantara amin'ny fiharatsian'ny tontolo iainana ao amin'ny vondrom-piarahamonin-dry zareo ny mpandray anjara.
Ao amin'ny faritanin'i Champasak, Laos atsimo, ny anganon'ny feso Irrawaddy [8] tandindonin-doza sy ny vorona Sida no nampiasaina hanasongadinana ny fahatapahana [9] nataon'ny tetikasan-tohodrano amin'ny fanjonoana ao amin'ny renirano Mekong.
Ahitan-javatra amin'ny lanja [5]n'ny fitantanana loharanonkarena voajanahary ihany koa ny tantara iray hafa avy ao atsimon'i Laos :
[10]Tantaran'ny Lohan'ny tokatandroka noraketina tamin'ny 16 novambra 2014, eo amin'ny moron-dreniranon'i Songkram ao avaratra atsinanan'i Thailandy. Mun Kimprasert, 68 taona, no mpitantara. Saripikan'i Mekong Watch, nahazoana alalana.
Once, a soldier stepped into a spirit forest. He discovered a lot of tobacco leaves there and collected them. However, when trying to leave the forest, he could not find an exit. It was because he took more tobacco leaves than he could possibly consume for himself. No matter how hard he searched, he could not find a way out of the forest. Realizing what might have been the problem, he finally decided to return the tobacco leaves to the forest. The moment he dropped them on the ground, he was able to see an exit in front of him.
Indray mandeha ny miaramila iray nankao amin'ny fanahin'ny ala. Nahita ravi-paraky betsaka izy tao ka nanangona azy ireny. Na izany aza anefa dia tsy nahita lalan-kivoahana izy rehefa nihevitra ny hivoaka ny ala. Nitranga izany satria nitondra ravi-paraky betsaka kokoa noho izay azony fohina izy. Niezaka fatratra izy ny hiala fa tsy nahita lalan-kivoahana. Rehefa nahatsapa ny olana izy dia nanapa-kevitra ihany ny hamerina ireo ravi-paraky tamin'ny ala. Ny fotoana nandatsahany ireny tamin'ny tany no afa-nahitany ny lalan-kivoahana teo anoloany.
Ao amin'ny faritra avaratr'i Thailandy, tantara iray avy amin'ny vahoaka Akha momba ny fiavian'ny an-tsavily [11] mampianatra ny fanaovana sorona ny tena amin'ny alalan'ny tantara feno herimpo ataon'ny mpianadahy iray mba hampisy lamina eto amin'izao tontolo izao.
Any avaratra atsinanan'i Thailandy, anganom-bahoaka iray momba an'i Ta Sorn [12] tantarain'i Tongsin Tanakanya no mampiroborobo ny firaisankina eo amin'ny mpifanolobodirindrina eo amin'ny fiarahamonim-pamboly sy mpiompy. Tantara iray hafa mampahatsiahy fa ny fihazana tokatandroka iray no nahatonga ny fananganana fivarotan-tsira [10] ao amin'io faritry ny firenena io.
Ao Bunong, miorina ao avaratra atsinanan'i Kambodza, maro ireo tantaram-pombapomba atao hanarenana [13] fanambadiana tsy milamina sy lanonam-pambolena sy fijinjana [14] tantarain'i Khoeuk Keosineam. Misy ihany koa ny anganon'ny elefanta [15] araka ny nitantaran'i Chhot Pich azy indray izay nampiseho fa nosazian'andriamanitra ireo mponina ambanivohitra iray ka navadika ho elefanta. Manazava izany fa afa-miaina miaraka amin'olombelona tsara ny elefanta, saingy aorian'ny fifandimbiasan'ny taranaka dia adinon-dry zareo ny niaviany ka lasa niverina nonina any an'ala indray.
[13]Hea Phoeun avy ao amin'ny tanànakelin'i Laoka, Senmonorom, faritanin'i Mondulkiri ao Kambodza mizara fomban-tanàna iray hanarenana fanambadiana ‘tsy mety’ iray. Saripikan'i Mekong Watch, nahazoana alalana.
Ho an'ny Mekong Watch sy ireo vondrom-piarahamonina tandindonin-doza ao amin'ny faritra, feno tanteraka ny fikojakojana ireo tantara ireo amin'ny fanentanana hifahatra [16] manoloana ny tetikasa izay hamindra olona an'arivony miaina amin'i Mekong:
These stories can help form their identity as a community member and identify with the environment. By means of stories, the communities search for ways to accommodate and/or resist changes that are taking place in the Mekong river basin.
Manampy ireo tantara ireo hamolavola ny mari-panondroan-dry zareo amin'ny maha-pikambana ao amin'ny fiarahamonina sy mifankafantatra amin'ny tontolo iainana. Ny dikan'ny tantara; ny fitadiavan'ny vondrom-piarahamonina fomba hifankazarana na ifaharana manoloana ireo fiovana hita eo amin'ny fivarinan-dranon'ny renirano Mekong.