(Lahatsoratra teny Anglisy efa tamin'ny volana Mey 2008)
“Maharary ny fahafantarana ny fahamarinana, saingy hetsika tena manafaka izany“
- Eveka Juan Gerardi tamin'ny 24 aprily 1998
Folo taona lasa izay, navoakan'ny Eveka Juan Gerard [1]i ny tatitra iray antsoina hoe “Goatemala, Aoka tsy hisy intsony [2]!,” izay nahitana fijoroana vavolombelona mahery vaika tamin'ireo izay niharan'ny fifandonana mitam-piadiana tao Goatemalà. Nahitana antsipirihan'ny sary sy anarana manokan'ireo izay nahavita izany heloka bevava izany ny tatitra, ka vokatr'izany, dia namoizan'ny Eveka Gerardi ny ainy mihitsy. Maty nisy namono izy teo amin'ny 50 ora taorian'ny famoahana ilay tatitra. Folo taona taty aoriana, mahatsiaro ity lehilahy izay nitondra ny ankamaroan'ny zavatra nitranga nandritra ny ady teo amin'ny fahatsiarovan-tenan'ny vahoaka ny bilaogera Goatemalteka.
Tena feno herisetra ilay vono olona, satria nodarohana tamin'ny vatobe teo anoloan'ny toeram-ponenany izy. Na dia nisy mpiray tsikombakomba sasany aza nentina notsaraina, dia heverina fa betsaka no mbola miriaria. Mihevitra ny ankamaroan'ny olona fa misy ifandraisany mivantana amin'ny tatitra novolavolain'ny tetikasa “Famerenana amin'ny laoniny ny Fahatsiarovana Ara-tantara” -Recovery of Historical Memory (REMHI) an'ny Fiangonana Katolika ity heloka bevava ity.
Sary [3] avy amin'i James Rodriguez ao amin'ny Mi Mundo [es] ary nahazoan-dalana.
Namoaka taratasy [4]ny bilaogy Cerigua izay mangataka ny fisamborana ireo hafa tafiditra tamin'ny famonoana ny Eveka ny Foiben'ny Rariny sy ny Lalàna Iraisam-pirenena (CEJIL), raha nanome vaovao momba ireo hetsika fahatsiarovana sasany kosa ny Bilaogera Dominon [5]:
Cardinal Rodolfo Quezada Toruño gave a powerful sermon in memory of Gerardi in the Cathedral in Guatemala City. He received an extended round of applause when he stated that “the Catholic Church will not stop demanding that the case of Bishop Gerardi be clarified, until we know who was responsible for doing what.”
Nanome toriteny mahery vaika ho fahatsiarovana an'i Gerardi tao amin'ny Katedraly any Guatemala City ny Kardinaly Rodolfo Quezada Toruño. Nahazo tehaka mirefotra lavabe izy rehefa nilaza hoe “ny fiangonana katôlika dia tsy hitsahatra hitaky ny marina momba ny raharaha Eveka Gerardi, mandra-pahitantsika hoe iza no tompon'andraikitra tamin'ny famonoana azy.”
Mpanao gazety teo aloha sady profesora, Ana María Rodas, bilaogera ao amin'ny La Columna de Ana [es] mahatsiaro ny andro namoahana ny tatitra [6]:
El 24 de abril de 1998 salí de la Iglesia Catedral luego de haber asistido a la ceremonia donde la Oficina de Derechos Humanos del Arzobispado había dado a conocer a grandes rasgos los resultados de sus investigaciones sobre las atrocidades cometidas durante la guerra sucia en Guatemala. A grandes rasgos, digo, porque en un par de horas no se podía conocer todo lo que contienen los cuatro los libros con los hallazgos del Obispo y de sus colaboradores, el REHMI. El aire de la tarde era suave y sentí que por primera vez en muchos años, podía respirar libremente. Desde el atrio vi hacia el parque central….. y lloré en paz. Mis muertos, nuestros muertos, podían comenzar a descansar en paz.
Ny 24 aprily 1998, dia nandao ny Katedraly aho rehefa avy nanatrika ny lanonana izay nanazavan'ny Biraon'ny Zon'olombelona ao amin'ny Fiangonana fohifohy ny valin'ny tatitra mikasika ireo habibiana natao nandritra ny ady maloto tao Goatemala. Milaza fohifohy aho satria ao anatin'ny ora roa dia tsy hahafantatra ireo zava-misy rehetra momba ny eveka sy ny mpiara-miasa aminy ao amin'ny REMHI (ny tatitra). Vetivety ny tsio-drivotra tamin'ny tolakandro ary tsapako fa sambany tao anatin'ny taona maro aho no afaka niaina malalaka indray. Avy ao amin'ny atrium, afaka nahita ny kianja afovoany aho … ary nitomany aho nony farany. Ny fahafatesako, handry am-piadanana ihany ny fahafatesantsika rahatrizay. “
Taorian'ny famonoana, tsy nifantoka tamin'ny heloka bevava ny fifantohan'ny valin'ny tatitra. Nanjary tantaram-pirenena ny fizotry ny fikarohana momba ireo mpamono olona ary lasa adihevitra ny ampahany betsaka amin'izany. Nosoratan'i Francisco Goldman antsoina hoe “Ny Kanton'ny Vono Olona Politika: Iza no namono ny Eveka?” ny boky iray manadihady ny sasany amin'ireo lalao fitantarana ny marina. Nodinihan'ny [7]Guatemala Solidarity Network blog [7] ilay boky:
Goldman's book was an impulse buy. Reviewed somewhere on the Guardian's website, it was, apparently, an important book that Salman Rushdie rated. And it was set it Guatemala. Part of the world I've long felt an emotional affinity to. I knew Goldman was writing about a political murder, but that was about it. From the elaborate description of scene and event at the start to the release of the conclusion I was fixed on it. It's a slow meticulous story, and engrossing purely as an account of detective determination. That pace gives you time to think about meaning and motivation, and to see at work the forces that have shaped Guatemalan history, and the history of much of the Americas, first as individual acts of almost mundane brutality, then as orchestrated oppression.
Mahate-hividy ny bokin'i Goldman. Nojerena tao amin'ny tranokalan'ny Guardian, toa boky manan-danja iray nomen'i Salman Rushdie naoty izany. Ary napetraka tany Guatemala. Ampahan'izao tontolo izao izay efa nahatsapako fifankahazoana hatry ny ela. Fantatro fa nanoratra momba ny famonoana ara-politika i Goldman, saingy momba izany ihany. Nanomboka tamin'ny famariparitana ny zava-niseho sy ny zava-nitranga teo am-piandohan'ny famoahana ny fehin-kevitra, dia napetraka tamiko izany. Tantara miadana mitandrina ny antsipirian-javatra izany, ary manintona tsotra izao noho izy tantara ahitana ny fahavononan'ny mpitady ny marina. Izany làlana izany dia manome fotoana ho anao hieritreretana ny dikany sy ny antony manetsika, ary hahita amin'ny asa ny hery izay namolavola ny tantara Goatemalteka, sy ny tantaran'ny ankabeazan'i Amerika, voalohany amin'ny maha asan'olon-tsotra tamin'ireo herisetra amin'ny ankapobeny, avy eo ny fampahoriana tsara omana.
Mahatsiaro ny maha-zava-dehibe an'io lehilahy miavaka io, izay tokony hiteny ho an'ireo izay tsy misy feo, ho an'ireo olona izay nijaly mivantana ny vokatry ny fifandonana mitam-piadiana feno herisetra ireo bilaogera Goatemalteka. Nandritra ny ady, novonoina ny ankizy na noterena hiditra amin'ny ady mba ho ankizy miaramila. Maro tamin'izy ireo no noadinoin'ny fiarahamonina, ary i Hunapu e Ibalanque, bilaogera kosa nanoratra momba io trangan-javatra io tao amin'ny Gerardi Against Amnesia [8] [Gerardi miady amin'ny fanadinoana]:
Monseñor Gerardi dió su vida por que se conociera la historia que hasta hoy en día aún es desconocida por la mayoría de guatemaltecos. Su enemigo mayor fué la amnesia colectiva, una de las peores formas de injusticia. De ahí que para honrar la memoria de Monseñor Gerardi lo menos que podemos hacer los guatemaltecos es leer el Informe REHMI [9].
Nanome ny ainy ny Monseñor Gerardi mba hampahafantatra ny tantara izay mbola tsy fantatry ny saika ankamaroan'ny Goatemalteka ankehitriny. Ny fahavalony lehibe indrindra dia ny amnesia iombonana, iray amin'ireo fanehoana ratsy indrindra ny tsy rariny. Noho izany, mba hanomezana voninahitra ny fahatsiarovana an'i Monseñor Gerardi, tsy maintsy mamaky ny tatitra REHMI [9]farafaharatsiny ny Goatemalteka.
Navoaka tamin'ny famintinana tononkalo iray nosoratan'ilay bilaogera Biblioteca del Grillo [es] [10]
Querías “construir un país otro”/ soñabas una nueva Verapaz. “La construcción del Reino tiene riesgos”, lo sabías muy bien, pero vivías los derechos humanos como sueños divinos; con tu sed de justicia verdadera; en tu opción por las víctimas, que son también los pobres
Te-hanorina firenena vaovao ianao, nanonofy tamin'ny Verapaz Vaovao ianao. Mety hampidi-doza ny fananganana Fanjakana, ary fantatrao tsara izany, nefa niaina zon'olombelona ianao tahaka ny nofinofy masina, mangetaheta ny tena rariny, nisafidy ny hiady ho an'ny lasibatra mampalahelo ianao
Maro ireo loharanom-baovao izay ahafahanao mihaino ny fijoroana vavolombelona avy amin'ireo sisa velona, iray amin'izany ny “Para nunca olvidar [11]” (Tsy Adino Mandrakizay) izay ahafahan'ny mpampianatra avy amin'ny firenen-kafa hitroka ireo fijoroana vavolombelona mba ampiasaina amin'ny fampianarana.
Sary [3] avy amin'i James Rodriguez ao amin'ny Mi Mundo [es] , nahazoana alalana.
Mahitsy avy hatrany ilay bilaogera Diario Paranoico, ny hafatry ny Eveka [12]:
Es sorprendente el alcance que ha tenido la guerra, incluso en nuestros días. En nuestro ADN, se ha inyectado el cromosoma del miedo y del silencio. Nadie está interesado en conocer su historia; miles de jóvenes y adultos se preguntan ahora quién fue ese tío desaparecido al que no conocieron y sus padres no se han atrevido a contar su historia. Huérfanos que no saben dónde está su familia…
Mahagaga ny fiantraikan'ny ady taminay, na dia amin'izao fotoana izao aza. Ao anatin ‘ny ADN anay izany, io no “chromosome” ny tahotra sy ny fahanginana. Tsy misy miraharaha, tsy misy te-hahafantatra bebe kokoa momba ny tantarany, tanora sy olon-dehibe an'arivony no manontany tena momba ny dadatoany nanjavona na ny havany tsy resahin'ny ray aman-dreny. Kamboty tsy mahafantatra ny nandevenana ny fianakaviany …