Però : Fifandirana Manodidina Ny Didim-panjakana Laharana 1097

(Fanamarihana: lahatsoratra anglisy nivoaka tamin'ny Septambra 2010)

Sary avy ao amin'ny bilaogy Equipo Peruano de Antropología Forense –EPAF- (Fikambanana antropolojia mahay lalàna)

[Rohy amin'ny teny espaniola sy anglisy]
Navoaka ny 1 septambra ny Didim-panjakàna Laharana 1097 no navoaka ny mpanao lalàna izay manitsy ny fampiharana ireo lalàna momba ny heloka bevava mahakasika ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona. Avy hatrany dia nanomboka nanakiana io didim-panjakana io ireo mpikatroka mafana fo sy ireo fikambanana miaro ny zon'olombelona satria ” manafina lalàna vaovao famotsorankeloka ho an'ny Grupo Colina sy ho an'ireo fikambanana hafa misarintsarinà miaramila izany.” Nandritra ny vanim-potoanan'ny fampihorohoroana nataon'ny El Sendero Luminoso (Làlana mazava) sy ny Hetsika Revolisiionera Túpac Amaru, dia fikambanana ara-miaramila sy misarintsarinà miaramila ( tahaka ilay vondrona voalaza etsy ambony, ny Grupo Colina) no niara-niasa tamin'ny ady amin'ny asa fampihorohoroana, nefa tahaka ny andian-tafiky ny fahafatesana no fitondrantenany. Avy eo notsaraina sy nomelohina tamin'ny figadràna isankarazany ireo mpikambana tao anatiny, saingy misy vondrona vitsivitsy mbola miady mandrakariva ho an'ny fanafahana azy ireo.

Raha ny marina, fotoana fohy taorian'ny namoahana ilay didim-panjakana, dia nandraman'ireo mpikambana maromaro ao amin'ny Grupo Colina sy Vladimiro Montesinos Torres, Lehiben'ny sampana fitsikilovana nasionaly taloha (SIN) nampiasaina ho amin'ny tombotsoany ilay didim-panjakana 1097, nefa efa manomboka ny fitsaràna. Na dia efa notakian'ny fampanoavana aza ny tsy hampiharana io didim-panjakàna io mandritra ny fitsaràna, ary na dia efa nanome toky aza ny governemanta fa tsy ampiharina amin'ny raharahan-dry zareo io didy io, dia hafa mihitsy no fijerin'ireo mpitoraka bilaogy. Nosoratan'ilay mpisolovava Christian Donayre Montesinos avy amin'ny bilaogy Sin Censura Previa (tsy voasivana ) ao amin'ny lahatsorany ” Didim-panjakana feno fikasana tsara ?… saingy tsy araka ny lalàm-panorenana” ny fiantraikan'io didy io araka ny lalàna :

habría que recordar que la Ley Nº 29548 delegó en el Ejecutivo la facultad de legislar, entre otros temas, respecto de:

“c) La dación de normas procesales y penitenciarias relacionadas exclusivamente al personal militar y policial que ha sido procesado o condenado por delitos que implican violación de derechos humanos”.

Sin embargo, el Decreto Legislativo Nº 1097 regula la aplicación de normas procesales por delitos que implican violación de derechos humanos para todos los ciudadanos en general y no sólo para el personal militar y policial, pues adelanta la entrada en vigencia del nuevo Código Procesal Penal y dispone su aplicación en todos los Distritos Judiciales del país a los procesos que se siguen por los delitos contra la vida, el cuerpo y la salud previstos en el Código Penal de 1924 y el Código Penal de 1991, así como por los delitos contra la humanidad previstos en este último código.

Tsy tokony hadinoina fa ny lalàna laharana 29548 no nanome fahefana ny mpanao lalàna hanao lalàna, ankoatry ny zavatra hafa, momba ny :

“c) Ny famoahana ny fitsipiky ny fitsaràna sy ny fiandrasana ny fonja mifandraika manokana amin'ny miaramila sy ny mpitandro filaminana izay notsaraina na nohelohina noho ny heloka bevava mikasika ny fanitsakitsahana zon'olombelona “

Na izany aza, mandrindra ny fampiharana ireo lalàna mifehy ny heloka bevava sy ny fanimbazimbàna ny olom-pirenena rehetra amin'ny ankapobeny ilay didim-panjakana 1097 fa tsy ny miaramila na mpitandro filaminana ihany, mampanan-kery ny fehezandalàna vaovao momba ny lalàna famaizana izy ary mihatra manerana ny distrikam-pitsaràna rehetra ao amin'ny firenena amin'ny fitsaràna momba ny heloka bevava atao amin'ny aina, ny vatana ary ny fahasalamana voalaza ao amin'ny fehezandalàna famaizana 1924 sy ny fehezandalàna famaizana 1991, ary ny heloka bevava atao amin'ny maha-olona voalaza ao anatin'ity farany.

Manome ny fomba fijeriny momba ny maha-ara-dalàna ny didim-panjakana laharana 1097 i Melissa Ramírez ao amin'ny Amicus Luris, ao amin'ny lahatsoratra “1094,1095,1096,1097….dia ahoana ny manaraka?” izay anomezany ohatra vitsivitsy ny amin'izay mety ho vokany :

Para señalar un ejemplo que grafique la disposición señalada en el DL 1097 en el caso El Frontón que sucedió en el año 1986 si consideramos que los hechos ocurridos son un delito simple este prescribiría en unos diez o quince años, pero al ser considerados estos hechos por el Estado peruano como un delito de lesa humanidad ello le permitía la característica de la imprescriptibilidad es decir pese al paso de los diez o quince años los hechos podían seguir en investigación y con ello seguir judicializados, con este nuevo Decreto la figura varía totalmente pues al cumplirse el plazo señalado por la norma puede archivarse de forma definitiva el proceso.

Ohatra iray hanazavàna ilay fandaminana voalaza ao amin'ny DL 1097 ny tranga nahazo an'i El Frontón tamin'ny 1986. [Raha] heverintsika fa fandikandalàna tsotra ireny trangan-javatra ireny, dia mety ho folo na dimy ambin'ny folo taona dia mifarana, fa satria noheverin'ny fanjakana peroviana ho heloka bevava manohintohina ny maha-olona ireny fihetsika ireny, dia manome azy ireo ny toetra tsy azo hozongozonina izany, izay midika hoe na dia efa tapitra aza ny fe-potoana 10 na 15 taona, dia azo atao foana ny fanadihadiana ary fitsaràna no vokany. Miova tanteraka ny toe-draharaha amin'ity DL ity, satria rehefa tonga ny fe-potoana nambaran'ny lalàna, dia azo sokajiana ho toy ny efa vita sy avalona ilay ady.

Hazavain'i Jaime Abanto Padilla avy amin'ny bilaogy du Balcón Interior (Rihana anatiny) ao amin'ny lahatsoratra “Lalàna vaovaon'ny famotsorankeloka ho an'ireo mpanitsakitsaka ny zo maha-olona” ny sasany amin'ny tanjon'ity didim-panjakana ity :

El DL 1097 otorga a todos aquellos militares inmersos en crímenes y violación de Derechos Humanos, la posibilidad de seguir los juicios desde su casa, previo pago de una caución o fianza. El monto de la fianza estará basado en su capacidad económica, en su solvencia. Y solo en los casos donde se mantenga la orden de detención, ésta se cumplirá en una instalación militar o policial. … El canallesco Decreto dispone que las investigaciones que superaron el plazo de tres años, plazos legales, serán declaradas como archivadas a favor de los encausados.

Omen'ny DL 1097 fahafahana mijanona any an-tranony ireo miaramila rehetra voampanga ho nanao heloka bevava sy nanitsakitsaka ny zo maha-olona fahafahana mandritra ny fotoam-pitsarana azy ireo rehefa avy nanome antoka. Ny habetsahan'ilay antoka dia miankina amin'ny fananany sy ny fahafahan-dry zareo manefa trosa. Ary raha ohatra ka voaheloky ny didim-pitsaràna izy dia any amin'ny sampan-draharaha any anivon'ny miaramila na ny mpitandro filaminana no hanefany ny saziny… ilay didim-panjakàna mahasosotra dia mametra fa ireo fanangonana porofo izay mihoatra ny telo taona, fe-potoana lava indrindra voafetran'ny lalàna, dia naman'ny fitsarana vita, ary manome tombony ho an'ny voampanga.

Asehon'i Juan Sheput, mpanao politika, mpitoraka bilaogy ao amin'ny Mate Pastor amin'ny lahatsorany ” Ny didim-panjakàna 1097 sy ny fahakivian'ny firenena “ ny hakiviany manoloana ny tsy fisian'ny fangatahan-drariny natolotra ny governemanta, momba io resaka io, avy amin'ireo mpikambana ao amin'ny parlemanta sy ny antoko politika :

En las próximas horas los asesinos del Grupo Colina podrían salir en libertad. Esta simple posibilidad habría generado la repulsión en cualquier otra sociedad y un emplazamiento de los grupos políticos que entienden a la Política como un conjunto de acciones orientadas al bienestar de los ciudadanos. Pero nada de esto pasa en nuestro país. Más allá de unos cuantos comentarios y de una conferencia de prensa del Partido Nacionalista, los congresistas se dedican a cualquier otro menester pero no plantean ninguna de las acciones que la Constitución y el Reglamento del Congreso les permite. ¿El resultado? Las risas de hiena de aquellos que hoy ven el futuro lejos de las rejas y celdas que merecen, por haber asesinado a mujeres, niños y otros inocentes.

Afaka fotoana fohy, mety ho afaka ireo mpamono olon'ny Grupo Colina. Ity tranga tokana ity no mety hiteraka fahasorenana any amin'ny fiarahamonina hafa rehetra sy faneriterena ireo fikambanana politika izay manao ny politika ho tahaka ny vondron'asa miròna mankany amin'izay mahasoa ny olom-pirenena. Fa tsy misy mitranga eto amin'ny firenentsika izany. Ankoatr'ireo fanehoankevitra vitsivitsy sy antsafa ho an'ny mpanao gazety nataon'ny Antoko nasionalista, dia mikarakara ireo hamehana hafa ireo mpikambana ao amin'ny kongresy, saingy tsy misy fiantraikany aminy ny hetsika omen'ny lalàm-panorenana sy ny fitsipiky ny kongresy azy ireo. Vokany ? Ny hiena (hyènes) ihany no hihomehy, no mahita ny hoavy manalavitra, mandalo fitsaràna ary any amin'ny trano mihiboky ny fonja izay mendrika azy noho ny famonoana vehivavy, ankizy ary ireo olona tsy manantsiny.

Farany, saintsainin'i Ricardo Alvarado avy ao amin'ny bilaogy AveCrítica ao anatin'ity lahatsoratra ” Ny faran'ny lohataonan'ny demokrasia “ ity ny momba ny kalitaon'ny demokrasia ao Però :

Los decretos legislativos de autoamnistía han puesto fin a la primavera democrática iniciada con la caída de la dictadura fujimorista … ¿Han sido años perdidos? Sin duda. Pero no sólo se ha perdido tiempo: también se jugó con las esperanzas de mucha gente en la posibilidad de un cambio real en democracia, de salir del juego necio del toma y daca para obtener un mínimo avance en materia de derechos, o de inclusión … Hay aspectos del modelo económico y social fujimorista que no se han tocado y no se van a tocar. Las privatizaciones, las concesiones, la economía extractiva, las mafias de la economía y los medios de comunicación, los abundantes y bien pertrechados lobbys. A lo sumo, se discute si el gas, o la electricidad, debe ir al Chile de Piñera, o al Brasil de Lula, o a la Venezuela de Chávez. Mientras tanto, Pisco sigue en el suelo, y buena parte del Perú -no sólo Lima; no sólo la Costa- le da la espalda a los pueblos amazónicos.

Namarana ny Lohataonan'ny demokrasia izay nanomboka tamin'ny fiafaran'ny jadona [nataon'i Alberto Fujimori] ireo didim-panjakàna momba ny famotsorankeloka navoakan'ny mpanao lalàna… Very fotsiny ve izany ireny taona ireny ? Tsy isalasalàna. Fa tsy ny fotoana ihany no very : nolalaovin-dreo ihany koa ny fanantenana napetraky ny olona maro taminy ho amin'ny fanovàna demokratika marina hialàna amin'ny lalao politika mba hirosoana kely eo amin'ny sehatry ny zo sy ny fiaraha-mientana… Misy ireo lafiny ara-tsosialy sy ara-toekarena tamin'ny modely nataon'Atoa Fujimori no mbola tsy voakitika. Ny fisintahan'ny fanjakana, ny fanànantany midadasika, ny toe-karena amin'ny harena ankibon'ny tany, ny mafia amin'ny fandraharahana sy ny haino aman-jery ary ireo vondrona maro sy voaaro tsara. Tsaratsara kokoa ny hiadiantsika hevitra momba ny fahafantarana raha tsy maintsy alefa any Shilian'i Piñera, Brezilan'i Lula na Venezoelan'i Chávez ny entona sy ny herinaratra. Mandritra izany fotoana izany, rava i Pisco ary manome lamosina ny vahoaka amazoniana ny ampahany betsaka amin'i Però – tsy i Lima ihany, tsy ny morontsiraka ihany.

Navoakan'ny mpikambana ao amin'ny vondrona Equipo Peruano de Antropología Forense –EPAF- (Ekipa antropolojia (siansa mianatra ny maha-olona) peroviana mahay lalàna) tao amin'ny bilaoginy ny modelin'ny taratasy, mitaky ny fanafoanana ny didim-panjakana 1097, alefa any amin'ny fanjakana. Amin'ny teny anglisy sy espaniola ny soratra. Miisa 1294 ny mpanaraka ny fikambanana ao amin'ny vondrona Facebook NO al Decreto Legislativo 1097 ( TSIA amin'ny didim-panjakana 1097 navoakan'ny mpanao lalàna ) amin'izao fotoana izao. Tahaka izao no filazan'ny vondrona ny mombamomba azy : ” TSIA, hoy izahay, amin'ny didim-panjakana 1097 navoakan'ny mpanao lalàna satria tianay ho tsaraina araka ny tokony ho izy ireo izay nanitsakitsaka ny zon'olombelona.”

Fa tsy mifarana eto ny fifandirana momba io didim-panjakana io. Nanao fanambaràna ny minisitry ny fitsaràna, Víctor García Toma, fa hametra-pialàna “raha voaporofo fa noho ny hevitry ny ministeran'ny fiarovana no nanaovan'ny mpanao lalàna ny didim-panjakana 1097 fa tsy an'ny governemanta iray manontolo.” Tato aoriana, nanontany ny filohan'ny kaomisiona parlemantera misahana ny fitsaràna, Rolando Sousa, raha ” nanao sonia ilay didim-panjakàna 1097 ny minisitry ny fitsaràna nefa mahalala izay votoatiny.” Farany, nilaza ny minisitra fa tafavoaka tamin'ny sarotra ary nampiany fa “tsy hanisy fepetra amin'ny heloka bevava atao amin'ny maha-olona sy ny zon'olombelona” ilay didim-panjakana. Fa ny tsy mbola vita dia ny fahatsapana ny firehaky ny politika sy ny fanambakàna tadiavin'ny vondrona sasany hatao amin'ny fampiharana ny lalàna any Però.