(Marihana fa efa tamin'ny volana Jiona 2008 ny lahatsoratra teny Anglisy)

Satria efa akaiky ny Fetiben'ny Mozika Masina Manerantany andiany faha-14 fanao isan-taona ao Fez – mizara ny zava-niainan'izy ireo tamin'ny fetibe tamin'ity taona ity ireo bilaogera Maraokana ao an-toerana sy ireo mpandehandeha. Ireo bilaogeran'ny View from Fez, izay tsara vintana kokoa nanatrika ny zava-drehetra tamin'ny fetibe rehetra, nizara ny sombiny nankafizin'ireo indrindra tamin'ny fetibe, iray amin'izany ilay mpihira Sami Mari Boine:

The Batha Museum was the venue for what we had picked as one of the outstanding concerts for the entire Fez Sacred Music Festival – and we were not disappointed. Mari Boine is an amazing performer and the selection of Sami chants and songs was pure magic.

Equally outstanding were the arrangements and performance by her band. The guitar of Georg Buljo wove beautifully through the songs along with Svein Schultz on bass, Ole Jorn Mykelbust on trumpet and Gunnar Augland on percussion. Departing from her published programme, Boine gave us a taste of her earlier work with Gula Gula and exhibited her traditional joik throat singing to amazing effect. For those used to seeing a singer open their mouth wide to reach for a high note, it was extraordinary the volume and pure tones achieved by Boine with almost closed lips. Her drumming added a wonderful touch, but as she said – “My drum is used to cold weather.” So she wet the skin with a bottle of Sidi Ali!

Ny Mozea Batha no toerana nalainay ho anisan'ny fampisehoana miavaka indrindra hanatontosana manontolo ny Fetiben'ny Hira Masina ao Fez – ary tsy diso fanantenana izahay. Mpanakanto mahavariana i Mari Boine ary mazia tsotra izao ny fifantenana ny hira sy ny tononkiran'i Sami.

Tena niavaka tahaka izany koa ny fikarakarana sy ny fampisehoan'ny tariny. Nivoaka tsara ny gitaran'i Georg Buljo tamin'ny alalan'ny hira niaraka tamin'i Svein Schultz teo amin'ny beso, Ole Jorn Mykelbust tamin'ny trompetra ary Gunnar Augland tamin'ny vely amponga. Nanomboka tamin'ny famoahany ny fandaharany, nanome ny tsirony tamin'ny sangan'asany teo aloha niaraka tamin'i Gula Gula i Boine ary nampiseho ny hirany nentim-paharazana tamin'ny alalan'ny feo mangovitra tamin'ny fiangeso mahatalanjona. Ho an'ireo izay zatra mijery mpihira manokatra be ny vavany mba hahazoana naoty ambony, tena mahagaga ny fidoboky ny feo sy ny feo fotsiny notanterahin'i Boine tamin'ny molotra saika mikatona. Nanampy be dia be ny hatsaran'izany ny ampogany, saingy araka ny nolazainy hoe – “Zatra ny vanim-potoana mangatsiaka ny ampongako.” Noho izany, nandena ny hoditra tamin'ny tavoahangy Sidi Ali izy!

Satria mifarana ny fetibe, View from Fez mamintina izany amin'ny teny fohy:

Nine days of afternoon and evening concerts, Sufi nights, art exhibitions, children's events, free concerts in the medina and the new city, Rencontres debates on the sacred, more talks at Palais Jamai, fringe events at Dar Batha … all in all a very busy time. How was it for you?

Fampisehoana sivy andro ny tolakandro sy ny hariva, alina Sufi, fampiratiana zavakanto, hetsika ho an'ny ankizy, fampisehoana maimaim-poana ao amin'ny medina sy ny tanàna vaovao, fifanakalozan-dresaka momba ny hira masina, resaka hafa ao amin'ny Palais Jamai, tranga maromaro ao Dar Batha … ao anatin'ny fotoana feno avokoa. Nanao ahoana izany taminao?

Nahazo tsikera vitsivitsy tamin'ny hetsika tamin'ity taona ity ihany koa izy ireo…

2008 was not a vintage festival and one is left with the impression that the programme was assembled on a very tight budget. The feeling is that the Fes Festival needs more money pumped into the artistic director's function of booking artists. In years past we've seen luminaries like Youssou N'Dour and Ravi Shankar, but such stars seem to be sadly missing these days.

Tsy fetibe mahazatra ny taona 2008 ary nisy nihevitra fa natao tamin'ny tetibola voafehy tsara ny fandaharana. Ny fahatsapana dia hoe mila vola betsaka kokoa alefa any amin'ny asa famandrihana mpanakanto ataon'ny talen'ny zavakanto ny Fetibe Fes. Tao anatin'ny taona vitsy, nahita olo-malaza tahaka an'i Youssou N'Dour sy Ravi Shankar isika, nefa indrisy fa tsy hita tao ho ao ireny kintana ireny.

…Saingy faly tamin'ny asa amin'ny ankapobeny:

It's a huge job putting on such a big Festival, and The View from Fez congratulates the whole team.

Asa goavana ny nanatontosàna ny Fetibe goavana tahaka izao, ary miarahaba ny ekipa rehetra ny View from Fez

Tao amin'ny Fetibe Fez ihany koa ny Everything Morocco, ary nizara ity zava-mamy ity:

Overall, this week at the Fez Festival has been a series of pleasant surprises, particularly Fahdel Jaziri's production of Hadhra and Abdelwahab Doukkali's special performance Thursday night at Bab Makina. We have seen Touaregs on the electric guitar, R&B saxophone in an Arab orchestra and all sorts of traditional instruments from every region of the globe. And there is no better place than Fez for all of this to come together at one time.

Amin'ny ankapobeny, andiana zava-tsy nampoizina mahafinaritra ity herinandro ity tao amin'ny Fetibe Fez, indrindra ny famokaran'i Fahdel Jaziri ny Hadhra sy ny fampisehoana manokan'i Abdelwahab Doukkal tamin'ny Alakamisy hariva tao Bab Makina. Nahita Touareg tamin'ny gitara elektrika izahay, R&B saxôfôna teo amin'ny orkestra Arabo ary zavamaneno nentin-drazana isan-karazany manerana ny faritra tsirairay manerantany. Ary tsy misy toerana tsara ankoatra an'i Fez ahitana izany rehetra izany ao anatin'ny fotoana iray.

the art of the drum, izay vao avy namakivaky izany fotoana izany, nanan-kolazaina maro momba ny fironana ara-barotry ny fetibe:

In the most basic sense, sacred music seeks to create a spiritual connection with the Divine. Religious (sacred) music often is performed in the confines of a holy institution, like a church or temple, to eliminate worldly distractions. In the moments of a sacred music performance, is the stage not the temple? It is a doctrine of all religions to disavow any sort of commerce within the physical space of the institution? (Yes, yes, I have been to plenty of Hindu temples that sell souvenirs, and the Vatican does have a gift shop). Surely John 2:16 is not just a Christian prospect – materialism has no place inside of a mosque or synagogue or any sort of holy sanctuary, for that matter. How can proper devotion to the Divine be made when a vender is hawking Hagaan Daz a hundred feet from the stage? At what point do we distinguish between reverence and exploitation?

Amin'ny dikany tena fototra, mikasa hamorona fifandraisana ara-panahy amin'ny Nahary ny mozika masina. Matetika voafetra tanterahina amin'ny toerana masina ny hiram-pivavahana, tahaka ny fiangonana na tempoly, mba hanafoanana ny fanelingelenan'izao tontolo izao. Amin'ny fotoanan'ny fampisehoana hira masina, tsy ny tempoly ve no sehatra? Fomba fampianaran'ny fivavahana rehetra mba tsy hankasitraka izay karazana ara-barotra rehetra ao anatin'ny sehatry ny fikambanana izany? (Eny, eny, efa tany amin'ny tempoly Haindò marobe izay mivarotra fahatsiarovana aho, ary manana fivarotana fanomezana ny Vatican). Azo antoka fa ny Jaona 2:16 dia tsy fijery Kristianina ihany – tsy misy toerana ao anatin'ny moske na sinagoga na karazana fitoerana masina inona idiran'ny materialisma. Ahoana no ahafahana manatontosa fanompoana sahaza ho an'ny Nahary raha misy mpivarotra mihanika an'i Hagaan Daz tsy lavitry ny sehatra? Ahoana no hanavahantsika ny fanajana sy ny fanararaotana?

Niresaka momba ny dikan'ny “orientalisma (fironana atsinanana)” momba ny hetsika ihany koa izy:

Another reservation for me to endorse the festival is the immense sense of Orientalism that surrounds the festival. The concept of Orientalism, as written about by the great scholar Edward Said, essentially states that in the West, we have a very skewed view of the Eastern cultures. Strictly in terms of “religious studies,” some Westerners perceive Eastern religions as more “mystical” than Western traditions, and thus they are “better.”(You see this practice quite frequently in India, Westerns that “adopt” Hinduism because of the esoteric essence of an Eastern religion)

Zavatra iray hafa hanohanako ny fetibe ny dika goavan'ny Orientalisma izay manenika ny fetibe. Ny foto-kevitry ny Orientalisma, araka ny nosoratan'ilay manam-pahaizana ambony Edward Said, dia milaza mazava fa any [amin'ny firenena t]andrefana, manana fomba fijery feno hevi-dravina momba ny kolontsaina tatsinanana isika. Noho izany amin'ny resaka “fianarana ara-pinoana” fotsiny, misy ireo Tandrefana sasany mahita ny fivavahana Tatsinanana ho “mistika” kokoa noho ny fomba fanao Tandrefana, ka noho izany “tsara kokoa” izy ireo. (Hitanao matetika any India, ireo Tandrefana “mandray” ny Haindoisma noho ny fototry ny fivavahana Tatsinanana)

Hoy ihany koa ilay bilaogera:

Clearly, I have very strong feelings about the essence of the Fes Festival of World Sacred Music. Believe it or not, as you will read in future posts specifically about my experiences at the performances, I genuinely enjoyed the festival – despite my many, many reservations about it. Take what I wrote with a grain of salt: as Man Ray once said, “All critics should be assassinated.”

Mazava loatra fa manana fahatsapana matanjaka momba ny fototry ny Fetiben'ny Hira Masina Manerantany ao Fez aho. Inoy na tsia, araka ny hovakianao amin'ny lahatsoratra manaraka ny ny zava-niainako tamin'ny fampisehoana, tena nankafy tanteraka ny fetibe aho – na dia teo aza ireo zava-mampisalasala maro dia maro momba izany. Raiso tahaka ny vaingan-tsira iray izay soratako; araka ny nolazain'i Man Ray indray mandeha hoe, “tokony hovonoina ho faty ireo mpitsikera rehetra.”

Sarin'i Ismael Lo sy ny mpirahalahy Hamadcha avy amin'ny  The View from Fez