(Lahatsoratra teny Anglisy efa tamin'ny Jiona 2006)
Ny herinandro lasa teo, namoaka taratasy tao amin'ny pejiny Fanehoan-kevitra ny taratasy iray tao amin'ny Borneo Bulletin [1], gazety tokana amin'ny teny Anglisy ao amin'ny firenena, izay mitaky amin'ny governemanta Broneiana mba hanafoana ny fanadinana GCE O’ Levels anglisy hosoloina amin'ny taratasim-panadinana “namboarina ao an-toerana”. Nanamafy ny mpanoratra, eo ambanin'ny solon'anarana Liguist, fa mpianatra maro isan-taona no tsy nahomby tamin'ny fanadinana Anglisy GCE O ‘ Level, izay fepetra takiana hahazoana UBD sy ny ankamaroan'ny toerana ao amin'ny governemanta, noho ireto manaraka ireto:
“The O Level English exam seems to have been designed for academic, native speakers of English, not for Brunei students, who start learning English in primary school and whose use of the language outside the classroom is limited.”
“Ny fanadinana Anglisy Ambaratonga O dia toa natao ho an'ny akademika, mpiteny Anglisy teratany fa tsy ho an'ireo mpianatra Brunei, izay manomboka mianatra teny anglisy eny amin'ny sekoly ambaratonga fototra ary voafetra ny fampiasana ilay fiteny ivelan'ny efitrano fianarana.”
Nantsoin'i Liguist ho “sisa tamin'ny fotoana fanjanahantany” ny fanadinana Anglisy ary tokony hosoloina amin'ny zavatra “miaraka amin'ny tanjona azo tratrarina izay hankafizin'ny mpianatra ny hahatratra izany”.
Iadian-kevitra be ao amin'ny minisiteran'ny fanabeazana ny olana momba ny taha ambany amin'ny fahombiazan'ny fanadinana Anglisy O’ Levels ao Brunei. Pehin Dato Haji Awang Abdul Rahman, Minisitry ny Fampianarana nanambara ny ahiahiny tamin'ny alalan'ny kabary nataony nandritra ny Fihaonambe Nasionaly momba ny Fampianarana teny Anglisy, nilaza izy fa ny fanatsarana ny fahaizana teny Anglisy any amin'ny firenena dia “tsy hita taratra amin'ny valim-panadinana GCE` O’ level”(Borneo Bulletin: August 2005 [2]).
Namaly an'i Liguist tao amin'ny bilaoginy OurLocalStyle [3]i LSM tamin'ny filazana fa “ny fiampangana mpampianatra amin'ny famolavolana fanadinana fotsiny mba handrisihana ny mpianatra ho amin'ny asa akademika dia fitakiana mila raisina amim-pahamatorana”. Nanaiky izy fa ny fanadinana O'Level dia tena “lova avy tamin'ny vanim-potoan'ny fanjanahantany” tokoa ary nanipika fa i Britaina, niavian'ny fanadinana, dia “efa niova ho GCSE”. Na dia izany aza, nampibaribary ny ahiahiny izy fa amin'ny alalan'ny “famolavolana fanadinana O'Level eo an-toerana”, no mety “hampidina ny tanjona” ho an'ireo mpianatra Brunei.
“Tsy manome tombontsoa ho an'ny mpianatra ny fanadinana mora kokoa amin'ny O-Level Anglisy.”
Namaly ihany koa i Turquoise sy Roses [4]tamin'ny filazana fa ny O'Levels dia “fomba efa lany andro amin'ny fitsapana fahaizana fiteny” ary ny “fanoloana azy amin'ny zavatra mety kokoa sy lojika dia efa nandrasana hatry ny ela” ary nanambara fa natao mba “handrisihana amin'ny asa akademika” izany. Maneho ny fihetseham-pon'i Liguist izy fa taratasy ho an'ny mpiteny Anglisy voalohany izany ary ny Broneiana no mpiteny Anglisy toy ny fiteny faharoa izay “manomboka mampiditra amin'ny fomba ofisialy ny habetsaka voafetra amin'ny Anglisy ao amin'ny Efatra Voalohany (Primary Four ) ary tsy manana antony marina na adidy hampiasa ny fiteny ivelan'ny toeram-pianarana.
Tahaka izao ny valintenin'i LSM
“If there is a need to re-tool the current O’Level exams then by all means. But if re-tooling means making it easier then I hope it is because the current standard of English assessed by the O’Levels is too high.”
“Raha ilaina ny fanavaozana ny fanadinana O'Level amin'izao fotoana izao dia amin'ny fomba rehetra izany. Fa raha midika ho fanamorana ny fanadinana ny fanavaozana dia satria antenaiko fa satria avo loatra ny teny anglisy mahazatra ankehitriny napetraky ny O'Levels.”
Manasongadina indray ny fisalasalany izy fa mety “hanatsotra” ny fanadinana izany na dia tsy manohitra ny hevitra fanavaozana ny fanadinana aza izy.
Justin kosa etsy ankilany dia tsy mino ny fanakarana be ny O ‘Levels. Milaza izy fa “ny rafi-pampianarana amin'ny teny anglisy iray manontolo any Brunei no mitaky amin'ny mpianatra mba ho afaka miteny, mamaky ary manoratra ny Malay sy ny Anglisy tahaka ny mpampiasa voalohany ny fiteny amin'ireo fiteny ireo”. Hoy izy:
“Surely to dumb down – and don’t doubt this, a locally designed English language paper would be dumbed down – is to defeat this purpose.”
“Azo antoka fa atao mora kokoa – ary aza misalasala amin'izany, ny taratasim-panadinana teny Anglisy namboarina eo an-toerana dia atao mora- mba handresena ity tanjona ity.”
Mampiseho ohatra avy any Singapaoro izy, firenena iray mampiasa ny GCE O'Levels ihany koa, mba hanehoana ny heviny. Niombon-kevitra tamin'ny fanehoan-kevitra hafa avy amin'i nottoshabby ny fomba fijeriny.
Na izany aza, tsy maintsy tsaroana fa i Singapaoro sy Brunei dia manana rafi-pampianarana tena samihafa tanteraka izay fiteny voalohany any Singapaoro ny teny Anglisy, ary fiteny faharoa any Brunei sady ambany manoloana ny fiteny Malay manjakazaka, ary hita fa tsy rariny sy miangatra ny fampitahana ireo firenena roa tonta ireo.
Inona no mety hitranga amin'ny GCE O’ Levels? Tokony ho ampiasaina amin'izao vanim-potoana izao ve io fanadinana, nampidirina tamin'ny taona 1951 io?
“Ny politisiana no manao politikan-dalàna, fa tsy ny akademisiana.”