Ny Reframed Stories [1]dia mangataka amin'ny olona mba hamaly ireo lohahevitra manjaka amin'ny fitantaram-baovao momba ny tenan'izy ireo sy ny lohahevitra mikasika azy ireo. Ny tantara dia mifantoka amin'ny fandinihana ny olona izay matetika isoloan'ny hafa tena amin'ny haino aman-jery fa tsy ny tenan'izy ireo.
Apawki Castro no filoha voafidy ho an'ny fifandraisana ao amin'ny Konfederasion'ny Zom-pirenena Tompotany ao Ekoadaoro (CONAIE) [2] tamin'ny fe-potoana 2017-2020.
Me parece interesante considerar las palabras asociadas con violencia en relación al conflicto de la nacionalidad Shuar [3] porque fue uno de los conceptos que de lado a lado quisimos posicionar. La violencia fue el concepto en disputa y eso demuestra esta gráfica.
Mino aho fa mahaliana ny mihevitra ireo voambolana mifandraika amin'ny “herisetra” mikasika ny ady amin'ny zom-pirenena Shuar, satria voambolana niezahan'ny tsirairay lazaina sy faritana izany. Ny herisetra no tsirinkevitra hiadiankevitra, ary mino aho fa mampiseho izany ity sary ity.
Ireo voambolana manjaka avy amin'ny lahatsoratra 697 nivoaka tanelanelan'ny Mey 2016 ka hatramin'ny Jiona 2017 hita nanonona “shuar” ao anatin'ny angona Media Cloud 4 amin'ny sehatra fampitam-baovao miteny Espaniola ao Ekoadaoro. (jereo amin'ny sary lehibe kokoa [4]).
Por nuestro lado, nosotros intentamos posicionar la noción de que la violencia provino y proviene del Estado, a través de todas las concesiones mineras y de todo el atraco en los territorios.
Nuestra intención también ha sido recalcar otros temas importantes para nosotros – como el tema de la identidad, las tradiciones y la cultura – y desde ahí construir un análisis coyuntural y de posiciones políticas, pero no veo el tema de identidad cubierto en los medios, como tampoco lo veo en esta nube de palabras.
Amin'ny tanjonay, niezaka nametraka ny hevitra izahay fa ny Fanjakana no niteraka herisetra tamin'ny alalan'ny fanomezana fitrandrahana rehetra sy ny ezaka hibodo ny faritany.
Ny fikasanay ihany koa dia ny hanasongadina ireo lohahevitra hafa izay lehibe aminay – tahaka ny maha-izy, ny fomban-drazana, sy ny kolontsaina – ary hanao fanadihadiana mifandraika kokoa amin'ny zava-misy ankehitriny sy ny fomba fijery ara-politika avy amin'izany. Na dia izany aza, tsy mahita lohahevitra mari-panondroana voatantaran'ny haino aman-jery aho ary tsy mahita izany ao anatin'ny zavon-teny ihany koa.
Tanora tompotany nasionaly ao amin'ny Toby Ekoadaoro – Ireo Ankizin'ny Fitroarana Voalohany – ho fahatsiarovana ny tsingerintaona faha-25 tamin'ny Fitroarana Voalohany nataon'ny Tompotany. Nahazoana alalana avy amin'ny mpanoratra.
Por otro lado, todo el poder mediático que tiene el Estado ha intentado satanizar a los hermanos y hermanas Shuar, hacerles ver como unos salvajes, unos violentos, unos incivilizados. A partir de esa comprensión colonial, el Estado intentó posicionar la idea de que los hermanos de la nacionalidad Shuar fueron los generadores de violencia en los acontecimientos que ocurrieron en diciembre del año 2016 [5]. Es decir, intentaron responsabilizar a la nacionalidad Shuar de todo el acontecimiento en el campamento la Esperanza, en Nankints.
Debemos tener la capacidad de interpretar el poder mediático con la que actúa el Estado en estos casos en los que, en gran parte con el apoyo de los medios, pretende difundir la idea de violencia a nivel internacional vinculándola a lo salvaje y a la barbarie.
Tenemos que posicionar la interrogante desde los espacios alternativos, populares y comunitarios de quién es el que violenta, y desde dónde proviene la violencia, ¿desde el Estado o los pueblos y nacionalidades? ¿Es generar violencia el hecho de defender los territorios ancestrales de las grandes empresas mineras, petroleras e hidroeléctricas? ¿Acaso despojar a los pueblos y nacionalidades de sus espacios de vida no es violencia? ¿Militarizar un espacio comunitario, colectivo con autodeterminación, no es violencia?
Desde el Gobierno nacional militarizaron un territorio habitado por la nacionalidad Shuar, por el simple hecho de defender a la empresa minera china que operaba ahí. ¿Es obligación del Gobierno defender a sus habitantes o a las empresas transnacionales? Este tipo de interrogantes son las que debemos explorar y analizar a profundidad.
Etsy andaniny, niezaka nanaratsy ireo rahalahinay sy rahavavinay Shuar ny fahefan'ny haino aman-jery rehetra avy amin'ny Fanjakana, miezaka mampiseho azy ireo ho olon-dia, mahery setra sy mitanjaka. Manomboka amin'ny fomba fihevitra mpanjanatany, niezaka ny fanjakana mba hametraka ny hevitra fa ny zom-pirenena Shuar no meloka tamin'ny fitarihana herisetra nitranga tamin'ny Desambra 2016 [6]. Tamin'izany, niezaka nanome tsiny ny vahoaka Shuar ny fanjakana noho ny ady rehetra nitranga tao amin'ny tobin'i Esperanza ao Nankints.
Mila mandika teny eo noho eo ny fahefan'ny haino aman-jery izay ampiasain'ny fanjakana amin'ireo tranga ireo isika, izay tohanan'ny haino aman-jery amin'ny ankapobeny, mikendry ny hampiroborobo ny tsirikevitry ny herisetra eo amin'ny sehatra iraisam-pirenena mampifandray azy amin'ny herisetra sy ny habibiana.
Tsy maintsy manontany an'ity hevitra ity avy amin'ny sehatra hafa sy ireo sehatry ny vondrom-piarahamonina isika. Tsy maintsy manontany isika hoe iza no anatin'ny herisetra, ary avy aiza ny herisetra. Avy amin'ny Fanjakana sa avy amin'ny vahoaka? Miteraka herisetra tokoa ve ny fiarovana ny faritanin'ny razambe manoloana ireo orinasam-pitrandrahana, orinasan'ny solika, sy ny orinasan'ny rano mampandeha herinaratra goavana? Moa ve tsy herisetra ny maka ny tany iainan'ny vahoaka tompotany? Moa ve tsy herisetra ny mandefa miaramila any amin'ny vondrom-piarahamonina na toerana iombonana manana fahefana hitondrana ny fiainany [fizakantena]?
Nanaparitaka miaramila eny amin'ny faritra onenan'ny vahoaka Shuar ny governemanta mba hiaro fotsiny ny orinasa Shinoa izay miasa ao. Moa ve zany no anjara asan'ny Fanjakana ka tsy ny miaro ny olom-pireneny na ny orinasam-pirenena? Ireo no karazana fanontaniana tokony hotrandrahantsika sy hodinihana lalindalina kokoa.
Ao anatin'ny andiana Rising Frames novolavolaina tao anatin'ny fiarahamiasa akaiky amin'ny vondrom-piarahamonina tompotany ao Sarayaku sy ny zom-pirenena Shuar ity, izay samy miorina ao amin'ny faritra Amazonina Ekoadaoreana. Ny vahoaka Sarayaku sy Shuar dia nanatontosa tolona naharitra ela teo amin'ny sehatra nasionaly [7] sy iraisam-pirenena [8]mba hampitsahatra ny tetikasa fitrandrahana ao amin'ny faritanin'izy ireo, ary anisan'ny zava-dehibe tamin'ity tolona ity ny fandefasan-kafatry ny olona [9]. Nangataka tamin'ireo mpikambana izahay mba hamaly ny fanadihadian'ny haino aman-jery voalohany indrindra izay milaza ny fomba fisehoan'ireo lohahevitra mifandraika amin'ny vondrom-piarahamonin'izy ireo amin'ny vaovao.