Ny Tetikasa Reframed Stories [1]dia mangataka amin'ny olona mba hamaly ireo lohahevitra manjaka amin'ny fitantaram-baovao miresaka ny vondrom-piarahamonina misy azy. Ireny tantara ireny dia eritreritry ny olona izay matetika isoloan'ny hafa tena. Noforonina ny sehatra Media Cloud, [2]fitaovana fanadihadiana lahatahiry izay manadihady angona fampahalalam-baovao amin'ny fotoana iray manokana, ka ahafahan'ny mpandray anjara mandinika sy mifanakalo hevitra momba ny fijery voalohany amin'izay anehoana azy ireo ao amin'ny fampitam-baovao. Mitandrina tsara ny tetikasa mba tsy hanao fehinkevitra maimaika momba ny lahatahiry, fa io no fiaingana miteraka sehatra hifanakalozan-kevitra amin'izay azon-dry zareo atao hamolavolana ny fampitam-baovaon-dry zareo manokana amin'ny alàlan'ny media nomerika.
Martín Quintana Elgueta dia profesora teny Espaniola sady mpikaroka akademika ao amin'ny Departemantan'ny Fanabeazana ao amin'ny Oniversiten'i Los Lagos [3]ao Osorno, Shily. Ity manaraka ity dia dika antsoratry ny lahatsary fanadihadian'i Martín amin'ny zavon-teny manondro ny voambolana, “indígena” (tompotany).
Ireo voambolana manjaka avy amin'ny lahatsoratra 2957 nivoaka tanelanelan'ny Mey 2017 ka hatramin'ny Mey 2018 hita nanonona “indigena” (tompotany) ao anatin'ny angona Media Cloud amin'ny sehatra fampitam-baovao miteny Espaniola ao Shily. (jereo amin'ny sary lehibe kokoa [4])
Llama la atención aquí en esta nube la asepsia de la palabra ‘indígena’ con respecto a otras palabras que también hemos indagado, como por ejemplo la palabra ‘mapuche.”
Aquí la palabra indígena aparece asociada fundamentalmente a conceptos institucionales, a conceptos vinculados a la participación, la democracia, y algunas estructuras de gobierno, pero de alguna manera, desatendida de su condición más propia. Así, la palabra ‘indígena’ de aquí, resulta más bien como una palabra impuesta, una palabra reconocida como externa y curiosamente desprovista también de otras señales de tensión, de crisis, y de violencia, que sí aparece en otras palabras, como ‘mapuche’. Creo que eso demuestra de alguna manera también lo externo de la palabra ‘indígena’ en la cosmogonía y cosmovisión mapuche, y de alguna manera también le otorga una impronta de institucionalidad aprendida.
Manintona ny saina ny fisehoan'ny voambolana “tompotany” eto izay mifandray amin'ireo voambolana sasany nohadihadianay, tahaka ny voambolana “mapuche.”
Eto ny voambolana hoe “tompotany” dia hita misy ifandraisany tanteraka amin'ny hevitra rafitra, miaraka amin'ny tsirinkevitra mifandraika amin'ny fandraisana anjara, demaokrasia, ary rafitra ara-piadidiam-panjakana sasany, saingy tsy noraharahiana amin'izay toetrany izay. Izany no mahatonga ny voambolana hoe “tompotany” ho toy ny voambolana napetraka an-katerena, voambolana ekena ho avy aty ivelany ary mahavariana fa tsy miaraka amin'ny famantarana hafa toy ny fihenjanana, krizy ary herisetra, izay miseho rehefa amin'ny voambolana hafa, toy ny ‘mapuche’. Heveriko fa amin'ny lafiny iray, mampiseho dika ivelany ny voambolana hoe “tompotany” ao amin'ny (cosmogony) haififoronana sy fomba fijerin'ny mapuche izao tontolo izao, ary amin'ny lafiny hafa ihany koa, manome azy ny mari-panjakana nianarana.
Ity dia ao anatin'ny andiana Rising Frames norafetina ao anatin'ny hetsika nokarakarain'i Fernando Carías. Nanampy tamin'ny fanatontosana atrikasa natao ny 26 Mey 2018 tao Osorno, Shily izy izay namory hiaraka ao amin'ny toerana iray ny solontenan'ny vondrona sy vondrom-piarahamonina vitsivitsy mba hanadihady ny fomba isehoan-dry zareo na ny lohahevitra tandrovin-dry zareo ao amin'ny angona media Shiliana ary hamorona tantara ho setrin'izany fisehoana izany.