[1]Mpanao gazety Rafael Marques nandritra ny seminera tao Stanford tamin'ny volana Septambra 2016. Sary: Pikantsary tao amin'ny Youtube/Stanford CDDRL
Niakatra fitsarana indray ilay mpanao gazety Angoley Rafael Marques noho ny asa fanadihadiana nataony.
Tamin'ity indray mitoraka ity, miatrika fiampangana [2] noho ny “fanevatevana manampahefam-panjakana” i Marques rehefa avy namoaka lahatsoratra [3] tamin'ny volana Oktobra 2016 tao amin'ny tranonkalam-baovao tsy miankina Maka Angola (izay izy no mpanorina sady tonian-dahatsoratra) ary niresaka momba ny mety nisian'ny kolikoly nataon'ilay mpampanoa lalàna teo aloha João Maria de Souza.
Miatrika fiampangana tahaka izany ihany koa i Mariano Lourenço, lehiben'ny tonian-dahatsoratry ny gazety O Crime, izay namoaka ilay lahatsoratra natonta. Voampanga ho “nanevateva ny andrin'ny fiandrianam-pirenena” ihany koa i Marques noho izy voalaza fa nanevateva ny filoha teo aloha José Eduardo dos Santos tao anatin'izany lahatsoratra izany ihany.
Milaza ny fahazoan'ilay mpampanoa lalàna teo aloha tany telo hekitara (mitovy habe amin'ny kianja filalaovana baolina kitra efatra) tamin'ny taona 2011 tamin'ny vidiny 600.000 kwanzas (2.500 dolara Amerikana), mba hanamboarana trano isan-karazany ny lahatsoratra. Fananana eny amoron-dranomasina ao an-tanànan'i Porto Amboim izany, eo amin'ny 220 km atsimon'ny renivohitra Luanda, araka ny antontan-taratasy azon'ny Maka Angola.
Hatramin'ny nahazoana ny fahaleovantena [4]tamin'ny Portugal tamin'ny taona 1975, teo ambany fitarihan'ny Movimento Popular de Libertação de Angola [5] (MPLA), antokon'ny filoha ankehitriny João Lourenço, izay voafidy tamin'ny volana Aogositra 2017 i Angola. Lourenço no nanolo an'i José Eduardo dos Santos, [6] izay teo amin'ny fahefana nandritra ny 35 taona mahery ary nitarika governemanta voampanga tamin'ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona [7] sy ny famerana ny fahalalaham-pitenenana, ahitana ireo mpanao gazety sy mpitsikera matetika iharan'ny herisetra.
Nilaza ireo mpisolovava an'i Souza fa namoaka ny lahatsoratra herintaona taorian'ny namotsorany ny tany noho ny tsy fandoavana ny sarany. Manamafy ny fiarovan-tenan'i Rafael Marques fa tsy nisy ny tsy fanarahan-dalàna tamin'ny fahazoana ny tany.
Horácio Junjuvili, mpisolovavany, niresaka [8] tamin'ny Deutsche Welle tamin'ny volana Martsa:
“A factualidade apontada pelo Ministério Público incide diretamente sobre a liberdade de imprensa e de expressão. Nestes termos, o que começa por estar em julgamento neste caso é a liberdade de imprensa, designadamente no que tange ao combate à corrupção.”
Mikasika mivantana ny fahalalahan'ny gazety sy ny fanehoan-kevitra ny zava-misy nasehoan'ny mpampanoa lalàna. Amin'izany, dia ny fahalalahan'ny gazety no eo amin'ny fitsarana amin'ity raharaha ity, indrindra rehefa mikasika ny ady amin'ny kolikoly izany.
Navoaka voalohany ho an'i Marques ny fiampangana tamin'ny desambra 2017. Nanomboka tamin'ny 19 martsa ihany ny fitsarana. Nofoanana [9] ny fotoam-pitsarana farany, tokony natao tamin'ny 16 aprily noho ny tsy fahatongavan'i João Maria de Souza, izay nilaza fa, amin'ny maha-mpitsara misotro ronono azy, dia azony atao ny mitaky ny tsy fampiharana lalàna aminy amin'ny fandehan-draharaha izy ka tsy nanaiky ho entina eo anatrehan'ny fitsaram-paritany ao Angola.
Nanapa-kevitra ny mpitsara nitantana ny raharaha fa antsoina ho tonga amin'ny 24 aprily ao amin'ny iray amin'ireo efitra ao amin'ny biraon'ny mpampanoa lalàna, ao anatin'ny efitra mihidy i João Maria de Souza.
Lasibatry ny manampahefana efa hatry ny ela
Tsy vao voalohany izao i Marques no niatrika fanenjehana noho ny asany fanaovan-gazety ao Angola. Tamin'ny taona 1999, nigadra 42 andro izy, kanefa tsy nisy fiampangana ofisialy nanenjehana azy, taorian'ny namoahany sombin-dahatsoratra izay nanoritsoritany ny filoha José Eduardo dos Santos tamin'izany ho “mpanao didy jadona mpanao kolikoly”.
Tamin'ny taona 2016, voaheloka enim-bolana an-tranomaizina sy nandoa onitra izy noho ny famoahana ny boky Diamondra Mihosin-dra: Fampijaliana sy kolikoly any Angola (Diamantes de Sangue: Tortura e Corrupção em Angola), natonta tany Paortiogaly tamin'ny taona 2011, boky miampanga ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona ao amin'ny toby fitrandrahana diamondra ao amin'ny firenena. Voampanga ho manala-baraka ireo orinasan'ny fitrandrahana sy ireo jeneralin'ny tafika angoley tafiditra amin'ny varotra diamondra i Marques.
Tamin'ny May 2016, taorian'ny fanerena nataon'ireo fikambanana iraisam-pirenena sy ny fiarahamonina sivily, nesorin'ny [10] manampahefana ao Angola ny fiampangàna rehetra nanenjehana an'i Marques izay mifandraika amin'ilay boky.
Araka ny voalazan'i David Mendes, mpisolovavan'i Marques tamin'izany, nahitana tsy fanarahan-dalàna maromaro ity fitsarana ity, anisan'izany ny fandavan'ny fitsarana hihaino fijoroana vavolombelona avy amin'ireo manam-pahaizana sy ny vavolombelona, ankoatra an'i Marques tenany ihany. Hoy izy [11] tamin'ny DW tamin'io fotoana io:
“Para quem acompanhou o processo, viu-se que não houve discussão da causa. Foi ouvido o réu mas não foi discutida a matéria fática ou seja os factos não foram discutidos. Ouviu-se o réu e as testemunhas e os declarantes foram dispensados. O juiz não pode decidir com aquilo que vem da instrução. Então não havia razão de haver um julgamento. […] O julgamento só serve para o apuramento das razões facticas da justificação ou não dos elementos constituintes do crime. Não foi discutido o crime, não foram discutidas as matérias que teriam levado a convicção do tribunal. De onde o tribunal partiu da convicção para condenar?
Ho an'ireo izay nanaraka akaiky ny fitsarana, nahita izy ireo fa tsy nisy ny adihevitra momba ny raharaha. Nohainoina ny arovana (voampanga) saingy tsy noresahana ny tena olana, izany hoe, tsy noresahana ny tena zava-misy. Nohainoina ny arovana saingy tsy navela hiteny ireo mpijoro vavolombelona sy ireo mpandray fitenenana. Tsy afaka manapa-kevitra izay avy amin'ny famotorana ny mpitsara. Noho izany, tsy nisy antony ny hanaovana ny fitsarana […] Ny fitsarana dia natao hanamarinana ny tena antony hanamarinana na tsia ny fisian'ny heloka. Tsy noresahana ny heloka bevava, tsy noresahana ny olana izay mety nandresy lahatra ny fitsarana. Avy aiza ny fahamarinan'ny fitsarana hanome sazy?
Namoaka [12]endrika PDF ny boky Diamondra Mihosin-drà azo trohana maimaim-poana ilay Portiogey tonian-dahatsoratry ny Tinta da China.
Fanorisorenana atao amin'ireo mpikatroka miaro ny zon'olombelona
Raha ny mikasika ireo olona miasa amin'ny fitantarana ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona, tsy i Rafael Marques ihany no miatrika ny tsindry avy amin'ny governemanta angoley.
Tamin'ny raharaha iray, fantatra amin'ny hoe 15+2 [13], nosamborina tamin'ny volana Jona 2015 ny vondrona mpikatroka nandritra ny fotoam-pianarana momba ny politika Angoley nokarakarain'ny vondrona, izay nifantoka tamin'ny boky From Dictatorship to Democracy (Miala amin'ny Didy jadona mankany amin'ny demokrasia) nosoratan'ilay mpanoratra amerikana Gene Sharp, izay manolo-kevitra endrika milamina amin'ny fihetsiketsehana.
Tamin'ny volana martsa 2016, nanome sazy am-ponja isan-karazany azy ireo ny tribonaly, sazy enim-bolana ka hatramin'ny roa taona sy telo volana an-tranomaizina, noho izy ireo voampanga ho nanomana fikomiana sy teti-dratsy. Tamin'ny volana mey 2016, nahena ho sazy amin'ny trano ambenana ny sazy.
Mpikatroka iray hafa lasibatry ny manampahefana ihany koa i José Marcos Mavungo, mpanorina ny fikambanana mpiaro zon'olombelona, ny Fikambanana Sivika Mpalabanda ao Cabinda (Mpalabanda Associação Civica de Cabinda). Nogadraina [14] tamin'ny volana Martsa 2015 i Mavungo, voampanga ho nikomy, ary avy eo voaheloka higadra enin-taona an-tranomaizina. Navotsotra izy tamin'ny volana Mey 2016 noho ny “tsy fisian'ny porofo”.
Protektorà (Zanatany) Portiogey nanomboka ny taona 1885 hatramin'ny 1956 i Cabinda, tsofo-tany (enclave) any Angola any avaratry ny reniranon'i Congo, raha nanapa-kevitra hifehy ny faritra avy any Angola ny fitondrana kôlônialy, saingy tsy nahazo ny fankatoavan'ny mpitarika eo an-toerana. Hatramin'ny taona 1960, niatrika ny fikomian'ny [15] mpisintaka mitam-piadiana izay nitombo hatrany taorian'ny fahaleovantenan'i Angola ny faritra, izay nandova ny fiandrianana tao amin'ny faritra avy amin'ny Portiogey.
Niteraka fijaliana maro teo amin'ny vahoakan'i Cabinda ny fifandonana. Nandritra ny taona maro, fikambanana iraisam-pirenena samihafa [16]no nitsikera ny hetsika miaramilan'i Angola tao Cabinda noho ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona sy ny famerana ny fahalalahana maneho hevitra.
Tamin'ny volana desambra 2017, nogadraina [17] ireo mpikatroka 28 avy ao amin'ny fikambanana ho an'ny Fampandrosoana ny kolontsaina momba ny zon'olombelona (ADCDH) ao Cabinda raha niomana handray anjara tamin'ny hetsika milamina. Navotsotra tamin'io andro io ihany izy ireo.