- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Timor Atsinanana : “Andro Mahafalin'ny” Fifidianana Malalaka

Voadika ny 15 Janoary 2018 7:56 GMT 1 · Mpanoratra Janet Gunter Nandika Ornella

Sokajy: Azia Atsinanana, Timor Atsinanana, Ady & Fifandirana, Fifandraisana iraisam-pirenena, Fifidianana, Mediam-bahoaka, Politika, Tantara, Zon'olombelona

(Fanamarihana: lahatsoratra nivoaka tamin'ny Aogositra 2009)

Nankalaza ny tsingerintaona faha-10-n'ilay fitsapànkevi-bahoaka izay nitondra ny fahazoan'ny faritra fahaleovan-tena ara-dalàna ireo mpitoraka bilaogy Timore. Nanoratra i Alf@ Montenegro [Tet] ^[1]

Ohin loron , loron ALEGRIA nian ba timor oan hotu. iha loron ida ne'e ita sei hanoin fila fali tinan sanulu liuba (30 de Agosto de 1999) nebe ita hotu decidi atu liberta ita nia nação husi ocupação indonésio. ALEGRIA nebe ita hetan iha tinan 10 liu ba ne ALEGRIA ida BOOT tebes ba ita timor oan hotu(mas iha 21,5%triste). Ita hotu expressa ita nia alegria ida ne liu husi haklalak, hakilar, hananu e tanis. Mesmo too agora ALEGRIA ida ne ita sei sente nafatin maibe, durante tinan 10 nia laran ne susar no terus sedauk sés husi ita (caso boot liu mak iha tinan 2006). Ema barak (balun husi rai leur) hare ba caso 2006 ho 2008 (11 de fevereiro) dehan katak “ESTADO FALHADO” maibe sira nia teoria ida ne sala boot.

Andro MAHAFALY ho an'ny vahoaka Timore rehetra androany. Tsaroantsika anio, ny folo taona lasa (30 Aogositra 1999), fotoana nanapahantsika rehetra hevitra hanafaka ny firenentsika tamin'ny fibodoan'ny indoneziana. HASAMBARANA GOAVANA ny HASAMBARANA izay nananan'ny Timore rehetra, folo taona lasa izay (saingy nisy ireo 21,5% nalahelo). Nambarantsika rehetra tamin'ny….. hiaka,…, sy tomany ny hasambarantsika. Eny, mbola azontsika tsapaina izany hasambarana izany na dia hatramin'ny androany aza, saingy nandritra izay folo taona lasa izay dia tsy mbola afaka olana sy fahoriana isika (ohatra lehibe amin'izany ny tamin'ny 2006). Maro ireo olona (ireo vahiny sasantsasany) no mijery ny zava-niseho tamin'ny 2006 sy 2008 ( 11 Febroary) ary milaza fa “FANJAKANA TSY MAHOMBY” [isika], nefa foto-pisainana tena diso izany.

^[2]

sary avy amin'i Rusty Stewart

Nosoratan'i Aquarius Vinte Três fa ho azy, ny zavatra rehetra dia efa nanomboka tamin'ny fotoana nanoloran'ny filohan'i Indonezia ^[3]B. J. Habibie ^[3] ny sosokevitra fitsapànkevi-bahoaka ^[3] [Tet]

Lia fuan ” MATE ka MORIS DUNI BAPA SAI” mosu ho Espontánia iha tinan 1999 baihira Prezidente Indonésia B.J.Habibie hasai opsaun rua maka hanesan: Simu autonomia no Rejeita Autonomia (dua opsi:Menerima Otonomi dan menolak otonomi) iha loron 27 Janeiru 1999. Durante manifestasaun pro-independénsia ruma iha Dili laran, joven sira uza liafuan ida-ne’e ” MATE ka MORIS DUNI BAPA SAI”, hodi hamánas liutan ita-nia espíritu nasionalizmu to'o didi'ak ‘Konsulta Popular’ iha fulan agostu '99.

Rehefa natolotry ny Filoha B.J. Habibie ireto safidy roa ireto : Manaiky na mitsipaka ny fizakàntena amin'ny 27 Janoary 1999, dia tampoka ny fipoitran'ny teny hoe ” NA VELONA NA MATY, MIALA ANY NY BAPAK [indoneziana]” tamin'ny 1999. Nandritra ireo fankalazana sasany tany Dili, dia nampiasain'ireo tanora ireto teny ireto ” NA VELONA NA MATY, ROAHY NY BAPAK [indoneziana]” mba hanafanàna indray ilay toe-panahy tia tanindrazana entina hanatsaràna ny vokatry ny “fitsapànkevi-bahoaka” tamin'ny volana aogositra 1999.

^[4]

sary avy amin'i Rusty Stewart

Nampiasain'ny hafa, toa an-dry Abel Pires da Silva, izay nanoratra tao amin'ny bilaogy RENETIL [Tet], ^[5] ilay fotoana mba hitarainana momba ny tsy fisian'ny firaisana sy ny tsinjo lavitry ny vahoaka :

Fulan Agostu iha tinan 10 liu ba, povu Timor maioria fiar metin katak Timor-Leste ukun rasik an sei diak liu fali Timor Leste ne’ebé hamutuk ho Indonezia. Iha tempu rezisténsia, ita iha inimigu KOMUN, ne’ebé halo ita hamutuk kumu liman kontra inimigu ne’e. Iha tempu ukun rasik an, ita lakon inimigu komun ne’ebé halo ita hamutuk nu’udar forsa nasaun. Hanesan konsekuensia husi situasaun ne’e, entidade barak iha nasaun Timor-Leste ida-idak hakarak buka atu hetan sira nia interese rasik. Grupu barak mak komesa reklama sira nia “kontribuisaun” no ezizi estadu atu “tau matan”. Moras ezizi estadu atu “tau matan” ne’e mos kontinua akontese

Tamin'ny volana aogositra tamin'ny folo taona lasa, tena ninoan'ny ankamaroan'ny Timore fa mety ho tsaratsara kokoa noho ilay iray niaraka tamin'i Indonezia ilay Timor Leste mahaleo tena. Tamin'ny fotoanan'ny fanoherana, IOMBONANA ny fahavalontsika, fahavalo izay nampifandray tànana antsika ny fanoherana azy. Nariantsika tamin'ny andron'ny fahaleovantena ilay fahavalo iombonana izay nitahiry antsika ho toy ny firenena matanjaka. Vokatr'io toe-draharaha io, dia maro ireo vondrona nanomboka nitady ny tombotsoany manokana tany Timor Leste. Maro ireo vondrona manomboka manambara ny “fandraisany anjara” ary mangataka ny fanjakana “hikarakara” an-dry zareo.

Tao anaty filazàna tsotra, no nanambaran'ny ^[6]tarika Outravez, fikambanan'ireo mpianatra Timore monina any Indonezia, tamim-pireharehana ny fivoahan'ny rakikirany vaovao, andrenesana hira iray natokana ho an'ny andron'ny fitsapànkevi-bahoaka [Tet], ^[6] ary nizaràn-dry zareo ny fampisehoana hataony eo anoloan'ny lapam-panjakàna ao Dili.

Ny varavarankely tsara indrindra tamin'ny fampisehoana sy ny hafaliana teo anoloan'ny lapam-panjakàna androany dia nalaina avy tamin'ny bitsiky ny CJITL – Centru Jornalista Investigativu Timor Leste ^[7] ( foiben'ny mpanao gazety mpanao fanadihadiana any Timor Leste). Ny tena nahasarika indrindra dia ilay kintan'ny pop indoneziana Krisdayanti. Mitanisa lahatsoratra voafantina avy amin'i Gil ao amin'ny Twitter ny @ CJITL:

9:11 AM Aug 30th ^[8]: populasaun kuaze nain rihun sanulu halibur an ohin kalan iha palacio governu, iha konsertu bo'ot n'e

tokotokony ho arivo olona eo ho eo no tafavory nanoloana ny lapam-panjakàna, tamin'io fampisehoana goavana io.

9:16 AM Aug 30th ^[9]: Bonoite dili, ida ne'e mak liafuan primeiru husi krisdayanti nia ibun bainhira kanta muzika Rai dili rai cidade

‘Manao ahoana i Dili,’ ireo no voalohan-teny teo imolotr'i Kridayanti rehefa nihira ilay hira ” rai dili rai cidade” izy

9:54 AM Aug 30th ^[10]: tuir mai distritu 13 sei hato'o nia mensajen ho dialeitu idak idak nian..kris deskanca oitoann

distrika 13 no hanampy ny hafany amin'ny fiteniny avy… miato kely i Kris

10:06 AM Aug 30th ^[11]: Ramos Horta hateten”loron ohin ne'e importante tebes, ita tenki halo reflesaun ba sira ne'ebe mate hodi fo liberdade ba ita”

Hoy Ramos Horta ” tena zava-dehibe ny androany, tsy maintsy tsarovantsika ireo maty mba hahazoantsika ny fahafahana”

Lahatsoratra fahatelo tamin'ny andiany fahatsiarovana ny faha 10 taonan'ny tsingerintaonan'ny fitsapankevi-bahoaka tany Timor Atsinanana ity. Fitsapankevi-bahoaka izay nitarika ho amin'ny fankatoavan'ny iraisam-pirenena ny fahaleovantenan'ilay faritra. Tamin'ny lahatsoratra voalohany, ^[12] nasongadinay ny fanohanan'ny vondrona iraisam-pirenena ny fahalalahan'i Timor Atsinanana. Tamin'ny faharoa ^[13] dia nitafatafa tamin'i Abe Barreto Soares , izay iray tamin'ireo nikarakara ny hetsika fankalazàna ny firaisankina natao tany Timor Atsinanana tamin'ny Aogositra sy Septambra 2009, izahay.