[1]Sary “voarafitr'i” Amanda Tipton ao amin'ny Flickr. Sary nalaina tamin'ny Novambra 2013 (CC-BY-NC-ND-2.0)
Na dia manao asa goavana efa nanomboka elaela aza ny ekipan'ny NewsFrames, tsy dia niresaka firy momba ny “fandrafetam-baovao (cadrage)” [fametrahan-tolàna] araka ny mahaizy azy izahay. Zava-dehibe amin'ny tetikasanay izany fomba izany, andeha hovoaboasana avy hatrany?
Sady sarotra no mora ny fahatakarana ny (cadrage) fandrafetam-baovao. Raha efa naka sary ianao, fantatrao ny antony ilàna ny fametrahan-tolàna amin'ny sary: amin'ireo hita ao anatin'ny takatry ny masonao no misy ny sombiny hitanao fa ilaina pihana sary. Ahoana no atao hifantohana mankany amin'izany faritra izany? Mamaritra ny kirakiran'ny sarinao ianao amin'ny alalan'ny fanakelezana ny sehatra jerena sy amin'ny fifantohanao amin'ny teboka na zavatra iray mazava ao amin'ny fitiliana. Raha manam-bitana ianao—na za-draharaha!— dia mety haneho zavatra bebe kokoa mihoatra ny fitambaran'ny loko, endrika sy ny antsipirahany ny sary azo.
Ny famerana ny sehatra jerena, ny fampiharihariana ny zavatra iray, sy ny fahaizana ara-teknika dia ao anatin'ny fametrahan-tolàna izay azo ampiharina ihany koa ao amin'ny sehatry ny tatitra fanangonam-baovao. Rehefa nampiharina ao amin'ny seha-baovao, dia ilaina ny mamaritra ny toerana mifandraika amin'ny votoaty hosoratanao, mamelabelatra ny lohahevitrao ary ny fanoratana mahomby ny lahatsoratrao. Tahaka ireo singa hita maso amin'ny sary izay manasongadina ny lafiny manokana amin'ny zavatra iray, dia mampitodika any amin'ny fomba fijeriny rahatrizay ny safidy nalainao mandritra ny fanomananao ny fanadihadiana.
Ary mbola topi-maso ny toetoetry ny fametrahan-tolàna sy ny fomba fiasany fotsiny izany, indrindra indrindra raha mikasika ny vaovao.
Ny fametrahan-tolàna dia tsirinkevitra mitaingina ambonin'ny taranja maromaro, anisan'izany ny sosiolojia, toekarena, ny psikolojia, ny teny ahalalana ary ny siansa politika. Mba hijerena ny fametrahan-joro, na ny fifandraisana eo amin'ny fomba fanehoana ny vaovao sy ny fandraisantsika izany, diniho aloha ity olana mahazatra ity: hevero fa misy valan(aretina mety hamono olona 600, ary omena safidim-pihetsika setrin'izany ianao, na A na B :
[Ceci est le premier cadrage]
- option A : 200 personnes seront sauvées
- option B : il y a une chance sur trois que les 600 personnes soient sauvées, mais deux chances sur trois que personne ne le soit.
[Ity no fametrahan-tolàna voalohany]
- Safidy A : olona 200 no voavonjy
- Safidy B : misy ny herijika iray ao anatin'ny telo hamonjena olona 600, saingy herijika roa ao anatin'ny telo kosa dia milaza fa tsy misy olona ho voavonjy.
Inona no vahaolana tsara indrindra? Andeha hodinihana ny fomba fanoratra hafa amin'ny A sy B :
[second cadrage]
- option A : 400 personnes vont mourir
- option B : il y a une chance sur trois que personne ne meure, et deux chances sur trois que tout le monde meure.
[fametrahan-tolàna faharoa]
- Safidy A : olona 400 no ho faty
- Safidy B : misy ny herijika iray amin'ny elo fa tsy misy olona ho faty, ary herijika roa amin'ny telo fa ho faty avokoa ny rehetra.
Mangalà fotoana handinihana izany, saingy raha manao matematika ianao, dia hahita fa mitovy ny A sy B ao amin'ireo tolo-kevitra roa mitovy ireo. Saingy nametrahan-tolàna na norafetina tamin'ny fomba samihafa izy ireo amin'ny fampiasana voambolana fiainana na fahafatesana, hanao vivery ny aina sa hisoroka izany. Tamin'ny fikarohana tamin'ny taona 1980 nataon'ireo nahazo Loka Nobel, Daniel Kahneman sy Amos Tversky (izay nangalàna ny ohatra) no nampiseho fa zava-dehibe ity fahasamihafana ity: raha aseho amin'ny tolàna voalohany ny vaovao, 72% ny olona nohadihadiana no nifidy ny A, ary nisafidy ny B ny 78% [1] raha ny tolàna faharoa no nampiasaina.
[2]A sa B sa C amin'ity tranga ity? Na dia mitovy aza ny zavatra sy ny ora, eritrereto ny traika samihafa mety aterany amin'ny fomba hafa, na amin'ny saripika na amin'ny asa fanaovan-gazety. “Ny traikan'ny taham-panatantavanana (fitre)” avy amin'ilay mpisera Flickr, BlueRidgeKitties, sary nalaina tamin'ny Aprily 2012 (CC BY-NC-SA 2.0).
Manaitra ity fikarohana ity satria mampiseho amin-kery ny entin'ny fametrahan-tolàna, eo amin'ny dikany sy ny fandraisana azy— eto dia amin'ny lafiny loza azo ampoizina— ka entiny miteraka vokatra mifangarika tanteraka. Tsotra ny olana, ary tahaka izany koa ny fomba nanaovana ny safidy (tsara ny fiainana, ratsy ny fahafatesana), saingy miankina tanteraka amin'ny fomba anehoana ireo safidy roa no mahatonga ny safidy iray no tsara kokoa noho ilay safidy hafa.
Ny fankatoavana ny fisian'ny fametrahan-tolàna dia tsy midika fa fitahana ny olona na ovaina endrika hatrany ny olana. Misy zavatra maro mifaningotra eto amin'izao tontolo izao ary anisan'ny fitaovana ampiasaintsika hahatakarana ny maha zava-dehibe sy ny dikan-javatra ny fametrahan-tolàna. Maneho ny fahasamihafantsika olombelona ity karazana fomba fanehoam-baovao ity, anisan'izany ny vaovao amin'ny asa fanaovan-gazety.
Raha miankina amin'ny fametrahan-tolàna izany ny olana, ny maoraly entiny ary ny vahaolana, ny fanontaniana amin'ny fomba ametrahana ny tolàna dia mampitodika amin'ny zavatra midadasika kokoa mankany amin'ny tanjon'ny torohay/vaovao mihitsy. Ao anatin'ny demaokrasia, manome hery ho an'ny olom-pirenena handray ny fanapahan-kevitr'izy ireo manokana izany eo amin'ny fitantananam-pitondrana ohatra.
Saingy raha mitondra fandikan-javatra diso matetika amin'ny fanontaniana ny lahatsoratra, ary matetika manana ny fomba fijeriny manokana ny mpanoratra, moa ve tsy mitodika any amin'ny tombontsoan'ny mpanoratra sy ny toniandahatsoratra ihany ny torohay/vaovao?
Izany no mahatonga ny fametrahan-tolàna ho zava-dehibe, na dia tsy mora aza. Rehefa avy mamaky izao lahatsoratra izao ianao dia mety mbola manontany tena hoe: “Inona indray izany fametrahan-tolàna izany?” Somary tsy miombon-kevitra ireo manam-pahaizana mikasika ny petra-kevitra, ny fomba sy ny famaritana azy saingy amin'izao fotoana izao, andeha aloha isika hionona amin'izao fotsiny hoe: ny fametrahan-tolàna dia miompana amin'ny fomba anehoana ny vaovao hahatonga azy hisy dikany sy azon'ny mpamaky. Mba hananana hevitra momba ny fametrahan-tolàna, miezaha mametraka ireto fanontaniana efatra ireto amin'ny lahatsora-baovao iray :
- Ahoana no hamaritan'ny lahatsoratra iray ny olana (na “fantaro ny asan'ny mpilaza anton-javatra, ny sarany sy ny tombontsoa azo aminy, matetika izany refesina amin'ny soatoavina ara-kolontsaina iombonana”)
- Ahoana no fomba hanadihadian'ny lahatsoratra ny antony (inona avy ireo “hery miteraka olana”)
- Ahoana no fomba ametrahan'ny lahatsoratra ny lafiny ara-maoraly (ahoana no nanombanana ny mpanondro anton-javatra sy ny fiantraikan'izy ireo?)
- Ahoana no fomba hanoloran'ny lahatsoratra vahaolana (ahoana no hanamarinan'ny lahatsoratra ireo vahaolana manoloana ny olana na/sy maminavina ny vokatra mety hitranga) [2]
Amin'ny lahatsoratra faharoa amin'ity andiany ity, hitrandraka ny fametrahan-tolàna amin'ny alalan'ny fomba maromaro sy ohatra fanampiny isika. Antenainay fa efa nahazo sahady ny fahatakarana savaranonando amin'ny fanamby sarotra manodidina ny famaritana ianao, ary koa ny antony maha zava-dehibe ny fametrahan-tolàna, izay antony mahatonga ny Global Voices hanohy hamaha ity olana ity amin'ny fomba samihafa amin'ny alalan'ny tetikasan'ny NewsFrames.
Vakio ihany koa: Fantaro ny fametrahan-tolàna amin'ny vaovao (Fizarana faha-2 amin'ny 2) [3]
[2] Ity resaka fanadihadiana ity dia nalaina tamin'ny famaritana voalohany avy amin'i Robert Entman mikasika ny fomba fiasan'ny fametrahan-tolàna, jereo i Entman, Robert M. “Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm.” Journal of Communication 43, no. 4 (December 1, 1993): 51–58. doi:10.1111/j.1460-2466.1993.tb01304.x. Mikasika ny tsy fitovian-kevitra eo amin'ireo mpikaroka sy ny fampiasan'izy ireo ny fifanosehan'ny dikan'ny fametrahan-tolàna, jereo ohatra i Scheufele, Dietram A., sy David Tewksbury. “Framing, Agenda Setting, and Priming: The Evolution of Three Media Effects Models.” Journal of Communication 57, no. 1 (March 1, 2007): 9–20. doi:10.1111/j.0021-9916.2007.00326.x.