Nakatona tamin'ny novambra 2015 ireo vavaranon'i Belo Monte, orinasa faharoa lehibe indrindra mpamokatra herinaratra avy amin'ny rano ao Brezila ary tohodrano fahaefatra lehibe indrindra erantany, mba hanombohana ny famenoana ireo siniben'ny tohadrano any Amazonia – nanova fehizay ny fiainan'ireo vazimba teratany ary ireo manodidina an'i Belo Monte. Ny fahasarotan'ny fivezivezena eo amin'ny renirano, ny fanjavonan'ny toeram-panjonoana, ny fitomboan'ny valan'aretina ary ny fahafatesan'ny trondro no santionany amin'ny fiantraikany amin'ireo mponina manodidina.
“Tsy azo atao intsony ny miaina amin'ny Rio Xingu ankehitriny. Niaina tsara ny olona, ary ankehitriny mijaly izy ireo, tsy manana fianana mendrika izany anarana izany intsony”, hoy i Raimonda Gomes Da Silva maneho hevitra tamin'ny fitetezany ireo vaton'i Volta Grande, ampahan'i Rio Xingu tratry ny vokatra maharitry ny tohodrano.
Nipetraka niaraka tamin'ny vadiny João tao amin'ny iray amin'ny nosin'i Xingu izay tototry ny tohodrano voatrolombelona nataon'ny ozinina i Raimonda. Samy nivelona tamin'ny jono sy fambolena izy roa. Ankehitriny, mipetraka aminà trano any amin'ny faritr'i Airton Senna II any Altamira izy, tanàna misy mponina 100 000 – iray amin'ireo lehibe indrindra manodidina ny ozinina.
Hatramin'ny nanidiana ireo vavarano, manodidina ny valopolo isan-jaton'ny hadirin'ny Xingu no navily tamin'ny làlany voajanahary mba ho any amin'ny fantsona voatrolombelona mitondra hatrany amin'ny sinibe. Ny habetsahan'ny rano dia tsy handalo intsony hamaky an'i Volta Grande, ampahan'i Rio Xingu manakaiky ny zato kilometatra mamakivaky Faritany indizena roa, Arara da Volta Grande[2] sy Paquiçamba[3], izay an'ny vahoaka Arara sy Juruna. Fianakaviana an-jatony no monina eto.
Nosy may sy tsy misy hazo intsony, difotry ny farihy voatrolombelona amin'ny ampahany. Sary: Isabel Harary / ISA
“Ny tena olana lehibe dia ny tsy fahampian-drano. Tsy mitondra na inona na inona ho anay ny tondradrano, ary mitera-doza ho an'ny fiainanay ny tsy fahampiana. Ho loza no ateraky ny fahatondrahan'ny rano, hitondra olana maro toy ny antsanga, miteraka fahafatesan'ny trondro sy ny hazo izay mety ho tototra. Na ny mifanohitra amin'izay, na dia misy rano kely aza, mety tsy ho ampy”, hoy i Raimuda.
Tsy misy renirano ary tsy misy trondro
Teo anelanelan'ny febroary sy aprily 2016, nanome sazy mitentina 35.3 tapitrisa reals[4] (manodidina ny 9.5 tapitrisa Euro) an'i Norte Energia noho ny fahafatesan'ny trondro 16,2 taonina nandritra ny famenoana ilay sinibe izay naharitra 3 volana ny Ibama.
Sazy telo nifanesy no nomena – 27,5 tapitrisa reals noho ny fahafatesan'ny trondro, 7,5 tapitrisa noho ny tsy fanajana ny iray amin'ny fepetran'ny fanomezan-dàlana ary 510.000 reals noho ny fanomezana vaovao tsy marina tamin'ny fandraisana mpiasa miandraikitra ny fanavotana ireo trondro. Ny sazy 27,5 tapitrisa reals no anisan'ny sazy lehibe indrindra nomena hatramin'ny fanombohan'ny fanorenana ny Belo Monte.
Ny Loricariidae, trondro tena malaza ao amin'ny faritra, jamba sy rotiky ny kantsetsitra. Sary: Tokjell Leira / ISA
Tsy ny fahafatesan'ny trondro maro ihany no olana sedrain'ny mponin'i Xingu. Hatramin'ny fanombohan'ny fanorenana ny Belo Monte, ireo vazimba teratany any amin'ny faritra dia nitatitra ny fahafaham-baràka – ary indraindray ny fahalaniana tamingana – manjo ireo toeram-panjonoana manan-danja.
Noho ny fanakanana tanteraka ny ony sy ny fihenan'ny fikorianan'i Xingu, tonga goavana be ny fiantraikany. “Mila ora iray ny olona vao tonga any amin'ny toeram-panjonoana, amin'izao fotoana izao, lasa in-droa avo heny. Matetika, tsy tafiditra amin'ny toerana sasany ny olona satria nihena be ny rano, tsy afaka miampita intsony”, hoy Natanael Juruna, vazimba teratany iray, manamafy.
Ny jono no tena asa fiveloman'ny Juruna, araka ny Atlas-n'ny Fiantraikan'ny Tohodranon'ni Belo Monte.[5] Ny vokatry ny fanadihadiana fanarahamaso tsy miankina nataon'ireo Juruna, niarahana niasa tamin'ny ISA sy ny Oniversite Federalin'i Pará, dia manipika fa ny famokarana trondro vitan'ny Juruna isan-taona dia 4.469 kilao. Ny 98%-n'io vokatra io dia natokana ho an'ny fanjifany manokana raha amidy kosa ny 2% sisa. Ny trondro no manome ny 55%-n'ny sakafon’ izy ireo.
Lasa sarotra ny fifamoivoizana amin'ny renirano, noho ny fidinan'ny rano mikoriana. Sary: Isabel Harari / ISA