José Afonso (1929/1987). Dikasary avy amin'ny YouTube.

Mety ho tsy milaza zavatra betsaka aminao ny anarana José Manuel Cerqueira Afonso dos Santos, nefa i Portiogaly dia lasa fantatra amin'ny anarana Zeca Afonso, mpanoratra ny hira Grândola Vila Morena. Lasa nalaza nandritra ny revolisiona volana avrily raha nolalaovina tao amin'ny radio, nampiasaina ho iray amin'ny marika nentina hanombohan'ny fikomian'ny miaramila nandidy ny fidarabohan'ny fitondrana jadona izay nijoro tao Portiogaly hatramin'ny taona 1974. Ny zavatra mahaliana dia manana fifandraisana ara-tantara amin'i Timor ny fianakavian'ity mpihira ity.

Tamin'ny fanombohan'ny ady lehibe faharoa, ny rain'i Zeca Afonso, izay mpitsara tao Mozambika, dia nangataka ny ho afindra ao Dili. Tafasaraka ny fianakaviana, nandeha ho any Timor izy mivady sy ny zananivavy iray, Mariazinha,  niaraka nandeha namita fianarana tany Portiogaly tamin'ilay mpihira kosa ny rahalahiny, João. Nifanoratra an-taratasy ny fianakaviana, mandra-pitsahatr'izany indray andro. Tsy nahazoan'i José sy João vaovao intsony ny ray aman-dreniny  sy i Maria das Dores – Mariazinha:

Em 1939 os seus pais foram viver para Timor, onde seriam cativos dos ocupantes japoneses durante três anos, entre 1942 e 1945. Durante esse período, Zeca Afonso não teve notícias dos pais.

Tamin'ny 1939, nandeha nonina tany Timor, izay nanagadran'ny mpanafika Japoney azy nandritra ny telo taona tanelanelan'ny taona 1942 ka hatramin'ny taona 1945 azy ny ray aman-dreniny. Nandritra izany fotoana izany dia tsy nahazo vaovao avy amin'ny ray aman-dreniny i Zeca Afonso.

Nananika an'i Timor ny japoney tamin'ny filazana fa miaro tena amin'ny fisian'ny tafika mpiaradia ao amin'ny zaratany ihany koa ka manitsakitsaka ny tsy fidiran'i Portiogaly ao anatin'ny ady izany:

Tudo aconteceu durante a segunda Grande Guerra Mundial. Portugal declarou-se neutral perante o conflito. Primeiro entraram os aliados dizendo que o faziam como forma de impedir o desembarque dos japoneses. Depois entraram estes últimos com o argumento de que queriam expulsar os aliados. No meio de tudo isso mais de quarenta mil timorenses faleceram durante a ocupação e os portugueses ficaram reféns dos invasores.

Tonga izany rehetra izany nandritra ny Ady Lehibe Faharoa. Nanambara tena ho tsy mandray anjara amin'ny ady i Portiogaly. Niditra aloha tamin'ny voalohany ny tafika mpiara-dia nilaza ho nanao izany hanakanana ny fitsofohan'ny Japoney. Avy eo niditra ihany koa ireto farany tamin'ny fandresen-dahatra fa te-handroaka ny tafika mpiara-dia ao ry zareo. Eo anivon'izany rehetra izany dia Timorey 40.000 no maty nandritra ny fibodoan-tany ary nataon'ny mpanafika takalon'aina ny Portiogey.

Mariazinha, anabavin'i Zeca Afonso. Dikasary avy amin'ny Vimeo.

Fitopolo taona taty aoriana, niverina nankao Timor i “Mariazinha” niaraka tamin'ny mpanatontosa sarimihetsika Luís Filipe Rocha. Tamin'ny oktobra 2015, nitsidika indray ireo toerana nonenany sy nianarany ny anabavin'i Zeca Afonso ary tafiditra amin'izany ihany koa ny toerana namonjan'ny Japoney azy nandritra ny telo taona. Talohan'ny nandehanana ho any Timor, niteny toy izao tamin'ny fampitam-baovao ny tale:

Acompanharemos Maria das Dores na dilacerante separação dos irmãos e na viagem com os pais, pelos Mares do Sul, em três barcos diferentes, até Timor. Procuraremos a Casa em Lahane, a escola e a vida ao ar livre, no mato e nos ribeiros, com os amigos Liquiçá, o cavalo que montava em pelo, e Bonita, a cabrinha preta.

Miaraka amin'i Maria das Dores izahay ao anatin'ny fisarahana mandrotika ny mpianadahy miaraka amin'ny ray aman-dreniny tany amin'ny ranomasina atsimo, tao anaty sambo telo samihafa, ho any Timor. Mitady ny trano ao Lahane, ny sekoly sy ny eo an-tokotaniny, any anaty kirihitr'ala sy eny amin'ny sakeli-drano (lohasaha), miaraka amin'ny namana ao Liquica, taingenan'i Bonita ilay osy mainty ny soavaly.

Notazonin'ny fianakaviana Afonso dos Santos ho tsiambaratelo ampolony taona maro ny tantaran'ireo Portiogey nosamborina nandritra ny ady lehibe faharoa tao amin'ny nosy iray lavitra any Azia atsimo.

Os portugueses que viviam em Timor durante a II Guerra Mundial foram colocados em campos de concentração japoneses. Entre eles estavam os pais e a irmã do cantautor Zeca Afonso.

Natoby tany amin'ny faritra nanangonana olona nohidian'ny Japoney ireo Portiogey monina tao Timor nandritra ny ady lehibe faharoa. Tao anatin'izany ny ray aman-dreny sy ny anabavin'ilay mpihira-mpamoron-kira Zeca Afonso.

Kafe Ermera, Timor-Atsinanana. Saripika Firenena Mikambana/ Martine Perret, fampiasana ny sary nahazoana alalana avy amin'ny lisansa: CC BY-NC-ND 2.0

Ao amin'ny tsiaron'i Mariazinha mbola ahenoana hatrany ny hanitry ny raozin'i Ermera, distrika iray manankarena kafe ao anatin'i Timor-Leste.

Maria das Dores, que recorda até hoje o cheiro a rosas em Ermera, o coração da região do café timorense, a sudoeste de Díli e onde passou férias com os pais – só se reencontra com os irmãos seis anos depois, em fevereiro de 1946.

Maria das Dores, izay mahatsiaro ny fofon-draozin'i Ermera, ao anivon'ny faritra be kafe timorey, atsimo andrefan'i Dili, fanaovan'ny ray aman-dreniny fialan-tsasatra – tafaraka indray tamin'ireo anadahiny enin-taona taty aoriana, tamin'ny febroary 1946.

Tantara nahatonga ny fahavitan'ny  boky mitondra ny lohateny hoe “O último dos colonos: entre um e outro mar” [Ireo voanjo farany: eo anelanelan'ny ranomasina roa] nosoratan'ny zokilahy, João Afonso dos Santos, ary navadika ho lahatsary fanadihadiana. Tantaram-piainan'ny fianakaviana Afonso dos Santos, izay vita tamin'ny taona 2015 ny fandraketana azy ary havoaka ho hitan'ny daholobe amin'ny taona 2017: