XETAR “La voz de la Sierra Tarahumara” (Foiben'ny radio Sistema de Radiodifusoras Culturales). Sary an'ny CDI , nahazoana alàlana.
[Mankany amin'ny pejy miteny Espaniola daholo ny rohy ao anatin'ity lahatsoratra ity, raha tsy misy fanamarihana mifanohitra amin'izay]
Avondron'ny tetikasa antsoina hoe Ecos Indígenas (Échos Indigènes) ao Meksika,ireo radio maro ao an-toerana, mba hahafahana mandefa ny votoaty avy amin'izy ireo ety anaty aterineto amin'ny alàlan'ny fampitàna mivantana, handravàna ny sakan'ny sisintany sy handrisihana ny fitahirizana ireo teny efa an-dàlam-panjavonana sy latsaka anaty fanadinoana.
Ao amin'ny firenena, 6,7% eo ho eo amin'ireo vahoaka latsaky ny 5 taona no miteny ny fiteny indizena, araka ny antontanisa ofisialy [1]. Asehon'io loharano io ihany fa mihena isaky ny folo taona io isanjato io hatramin'ny nisian'ny fanisàmbahoaka.
Noho izany, noforonina ny Sistema de Radiodifusoras Culturales Indigenistas [2] (Rafitra Fenelezana Onjampeo Ara-kolontsaina Indizena) mba hanamafisana ireo toby fanapariahana onjampeo mandrafitra azy, ireo izay efa mampitombo rahateo ny faritra rakofany amin'ny alàlan'ny Ecos Indígenas. Tetikasa nampiandraiketina ny sampandraharam-panjakana federaly antsoina hoe Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas [3] (afohezina amin'ny hoe CDI), izay mamaritra toy izao [4] ny fomba fiasan'ity hetsika ity :
Noho ny rohy mivantana misy amin'ireo fampitàna avy eo an-toerana eo amin'ireo fampielezampeo tsirairay ao anatin'ny Rafitra dia mitombo ihany koa ny tontolo andefasan'ireo vahoaka indizena ao Meksika ny fandaharany mba hiampitàn'ny hafatra any amin'ireo faritra lavitra. Noho ny fisian'ny Ecos Indígenas dia azo atao ny mihaino tsy misy fetra ny feo sy ny hetsika mozika avy amin'ireo faritra rehetra ao amin'ny firenena, ny voanteny sy ny fitenin'ireo Meksikàna marobe, ary mitondra hafatra iray momba ny fahasamihafàna sy ny hamaroan'ny kolontsaina meksikàna ho an'ny lafivalon'izao tontolo izao.
Momba ireo teny tafiditra ao anatin'it habaka ity :
Isanandro dia mandefa fandaharana amin'ireo fiteny ireto ilay onjampeo : maya, nahuatl, purepecha, pames, tanek, mayo, yaqui, guarijio, mazatèque, cuicatèque, chinantèque, zapotèque, mixe, mixtèque, trique ary maro hafa. Amin'izao fotoana izao ny isan'ireo teny sy tenim-paritra isankarazany dia ahitàna fiteny indizena 36 samihafa mbola miaina tsara.
Hita ato amin’ity toerana ity [4] ny vtoaty avy amin'ny Ecos Indígenas.
Mampiasa tsy tapaka ny tambajotra sosialy ny CDI, isan'ireny ny Twitter, mba hampahafantarana ny Ecos Indígenas, araka izay hita ao anatin'ny hafatra eto ambany momba ny XECARH, fampielezampeo iray ao amin'ny Lohasahan'i Mezquital any Hidalgo [fr] [5](ao amin'ny faritra afovoan'ny firenena) :
Escucha “La Voz Del Pueblo Hñahñu” transmitiendo en hñähñu, náhuatl y español por https://t.co/QBsV3nQ3YC [6] pic.twitter.com/kYbnOzjm3d [7]
— CDI México (@CDI_mx) April 4, 2016 [8]
Mihainoa “La Voz Del Pueblo Hñahñu” (Ny Feon'ny Vahoaka Hñahñu) ampitaina amin'ny fiteny hñähñu, nahuatl ary espaniola
Fampielezampeo iray notokanana tamin'ny 1999 ny XECARH [9] ary amin'ny alàlan'ny asany dia mikatsaka ny hanamafy ny maha-izy azy ny vahoaka otomi [fr] [10]izay monina ao amin'ny faritra.
Efa an-taona maro no nifantohan'ny fanadihadiana ny fampielezampeo indizena ao Meksika. Tamin'ny 2010, tantarain'ny Dre Inés Cornjeo (ao anatin'ny lahatsoratra iray an'ny Revista Mexicana de Ciencias Polícitas y Sociales [11]) ny asan'ireny fampielezampeo ireny :
Nifantoka kokoa tamin'ny famokarana sy asa hafa isankarazany ireo fampielezampeo ara-kolontsaina fa tsy dia tamin'ny fikarohana ara-bakiteny loatra, satria tamin'izany fotoana izany nisy fironana « hanao» fampielezampeo fa tsy ny hoe handalina azy io. Tsy maintsy tsipihana fa ho an'ny fampielezampeo tsirairay dia nisy fanadihadiana natao teny an-kianja izay nahomby tsara tamin'ny famokarana ho an'ny fampielezampeo, ary ny tsirairay tamin'izy ireo dia nanatanteraka izany taminà lentanà fametrahana rafitra samihafa.
Efa notaterinay teto amin'ny Global Voices ny famahàna olana iray avy amin'ny fahefàm-pitsaràna izay nanekena ny zon’ [12]ireo vahoaka indizena tao amin'ny firenena hampita ireo « maha-izy azy ara-kolontsiana tsy hita pesimpesenina, ka mba tsy ho ny fiteniny no ho sakana tsy hahatongavana amin'izany », ary koa gazetim-pirenena iray izay nanomboka nandefa fandaharana iray amin'ny fiteny maya [fr] [13](fiteny indizena faharoa ao amin'ny firenena, manaraka ny nahuatl), porofon'ireo ezaky ny Meksikàna htahirizana ireo fiteny “amérindiennes” [fr] [14] sy hanome vaovao azy ireo.