[1]Ireo andalan-teny farany nataon'ny paortigey iray mpanoratra, Fernando Pessoa. Sary (“Tsy fantatro izay avoakan'ny ampitso”): Manu Dreuil/Flickr. CC 2.0
(Lahatsoratra niaingana nivoaka voalohany tamin'ny 15 Martsa 2016) Noho ny fanatsaràna ny fandaharam-pianarana fototra ao Brezila, fanontaniana iray no nisarika ny sain'ireo mpanabe sy ny media: ny tsy maintsy na tsia hianaran'ireo breziliana mpianatra ny literatiora paortigey.
Ny BNCC (fototra nasionaly mikasika ny fandaharam-pianarana iraisana), napetraka tamin'ny taona 2015, izay manoritra ireo taridalana vaovao ahitana “izay tokony ho fantatry ny ankizy breziliana iray rehefa mahavita ny fianarana ambaratonga faharoa izy”, no torolalana ofisialy tompon'antoka amin'io adihevitra io.
Ny olana dia ny hahalalana hoe ahoana no handikàna ireo torolàlana [2] vaovao, anisan'izany ireto roa lazaina eto ambany ireto:
Ler produções literárias de autores da Literatura Brasileira Contemporânea, percebendo a literatura como produção historicamente situada e, ainda assim, atemporal e universal.
Interpretar e analisar obras africanas de língua portuguesa, bem como a literatura indígena, reconhecendo a literatura como lugar de encontro de multiculturalidades.
Famakiana ny vokatry ny literatiora breziliana, fiheverana ny literatiora ho sahala amin'ny famokarana ara-tantara tsy mety lany andro sy manerana izao tontolo izao.
Famakiana sy fandalinana ireo asa afrikana amin'ny fiteny paortiogey, ary koa ny literatiora indizena, manaiky ny literatiora ho toy ny toerana fihaonan'ireo kolontsaina marolafy.
Tsy maintsy mba mahasarika ny saina ihany ho any Paortiogaly sy ho any Brezila ny hoe tsy hita tao anaty ampahany voalaza etsy ambony akory ny literatiora paortiogey. Ireo sasany manohana ny hoe ho esorina tsy ho ao anaty fandaharana ireo mpanoratra paortiogey malaza sahala amin'i Luís Vaz de Camões, Fernando Pessoa, Eça de Queiroz ary José Saramago ary tsy fantatr'ireo mpianatra ny ampahany tena ilaina amin'ny vanimpotoana mba hahatakarana tsara ny fombandrazan'ny literatiora breziliana.
Ireo hafa milaza fa voasoratra anaty faritra ety loatra ireo toromarika ireo, ka na atsofoka ho ao aza ny literatiora paortiogey, tsy hahita ny anjara masoandrony ao akory ny literatioran'i amerika atsimo sy eran'izao tontolo izao.
Tsikera masiaka iray no nataon’ [3]ilay breziliana mpanoratra ho an'ny BNCC, Eliezer Moreira, tao anaty taratasy misokatra ho an'ny tambajotra amin'ny fiteny paortiogey “O Mirante” (ny mpitsikilo), hoe:
Ora, para que a literatura brasileira, ou qualquer outra, seja reconhecida como “lugar de encontro de multiculturalidades” (que linguagem pomposa!) é preciso infinitamente mais do que acrescentar-lhe duas outras. O viés ideológico e o ranço doutrinário da BNCC, nesse tópico, são indisfarçáveis e de um reducionismo ridículo. Na verdade, o que se pode deduzir do texto é algo mais calamitoso do que simplesmente pôr de escanteio a literatura portuguesa. Os professores de ensino médio – aquela fase do ensino em que os alunos costumam decidir suas vocações e seu futuro –, podem se desobrigar de incluir em seus programas de ensino também as literaturas francesa, inglesa, norte-americana e russa – ou seja, nada de Shakespeare, Camões, Dostoievski, Kafka, Fernando Pessoa, Faulkner, Camus e Hemingway, por exemplo.
Fantatrareo, fa mba ho fantatra ho toy ny toerana fihaonana ara-kolontsaina marolafy ny literatiora, breziliana na hafa, betsaka mihoatra lavitra noho ny fanampiana literatiora iray na roa hafa ankoatr'azy no tsy maintsy ilaina. Mivandravandra be ay porofon'ny fanamaivanana kidaladala ny fitanilàna ara-potokevitra sy ny vesatry ny tolokevitra mafaitran'ny BNCC momba io lohahevitra io. Raha ny marina, izay mampitahotra mikasika io andininy io dia zavatra tena vao mainka ho ratsy kokoa amin'ny fanaovana anjorom-bala ny literatiora paortiogey: ireo mpampianatra ao amin'ny ambaratonga faharoa, amin'io vanim-potoana io izay mazàna isafidianan'ireo mpianatra ny zotram-piainany sy hitarihany ny ho aviny, dia mety, ohatra, halalaka amin'ny fampidirana na tsia ho ao anaty fandaharana ny literatiora frantsay, anglisy, amerikana-tavaratra na rosiana. Vokatr'izay, miala i Shakespeare, Camões, Dostoïevski, Kafka, Fernando Pessoa, Camus, Hemingway, ohatra.
[4]Sary: Farley Santos/Flickr. CC 2.0
Tao amin'ny Folha de São Paulo, mpampianatra iray tao amin'ny anjerimanontolo, Flora Bender Garcia, sy mpampianatra iray amin'ny ambaratonga faharoa, no milaza ny heviny tao anaty lahatsoratra iray [5] iresahana ny fahadisoana ara-potoana miharihary mifamatotra amin'ny fanesorana ny fianarana mikasika ny literatiora paortiogey:
Como compreender a cultura popular nordestina, suas canções, seus repentes, seus cantos de aboiar, sua literatura de cordel, sem reconhecer a presença da literatura medieval da Península Ibérica, em particular as cantigas trovadorescas e as novelas de cavalaria?
E Morte e Vida Severina, de João Cabral de Melo Neto, e Auto da Compadecida, de Ariano Suassuna, nada devem ao teatro humanista português de um Gil Vicente? Fugir ao diálogo Brasil/Portugal é negar origens e contextos produtivos.
Ahoana no hahatakarana ny kolontsaina malaza avy any avaratra-atsinanana, ireo hirany, ireo “repentes” (hiram-pitiavana), ireo “cantos de aboiar” (hira manam-piaviana ‘galicienne’ ampiasaina hiandrasana ireo andian'omby…), ny literatiora “de cordel”= ny tadikely (literatiora iray malaza matetika alefa amin'ireo ravin-taratasy madinika nasiana sary), nefa tsy mahafantatra akory ny fiezahana ho velona indray eo amin'ny literatiora fahagola ao amin'ilay ‘péninsule ibérique’ ary anisan'izany ireo “cantigas”-n'ireo ‘troubadour’ ary ireo tantaran'ny andriandahy
Tsy manan-trosa na dia kely monja amin'i E Morte e Vida Severina, de João Cabral de Melo Neto, sy Auto da Compadecida, de Ariano Suassuna, ve ny tantara an-tsehatra momba ny olona nosoratan'ilay paortigey Gil Vicente? Ny fandosirana ny adihevitra Brezila/Paortiogaly, dia toy ny fandavana ireo fiaviana sy ireo tontolo manodidina ny famokarana.
Zanatany paortiogey [6] i Brezila teo anelanelan'ny taona1500 sy 1815, avy eo nasandratra hitovy toerana amin'izay iainana any amin'ny fanjakana ilay firenena vokatry ny famindràna ny fitsaran'ny mpanjaka paortiogey tany Rio de Janeiro taorian'ny fananiham-bohitra nataon'ireo tafik'i Napoléon tany Paortiogaly. Avy eo, tamin'ny taona 1822, taorian'ny fiverenan'ny fianakaviana mpanjaka tao Paortiogaly, nahazo ny fahaleovantenany i Brezila. Ny fiteniny no lova lehibe navelan'ireo Paortiogey, ankehitriny fiteny ofisialy tokana sy ifampiresahana manerana ny firenena.
Ny Diário de Notícias [7], gazety paortiogey iray mpiseho isan'andro namerina ireo famelabelaran-kevitra maro tao anaty lahatsoratr'i Flora Bender Garcia tao anatin'ny Folha, no milaza io fisafidianana fandaharam-pianarana io ho avy amin'ny fandraisana toerana ideolojikan'ny governemanta federaly. Araraotin'ilay gazety mpiseho isan'andro izany mba hamoahana indray ny adihevitra iray hafa efa tamin'ny taona 2011, boky iray fampiasan'ny sekoly breziliana izay nanamaivana ny fitsipi-pitenenana diso eny anaty fehezanteny iray izay nohazavainy tamin'ireo fomba samihafa ampiasaina ao Brezila:
O governo do Partido dos Trabalhadores, de centro-esquerda, é acusado de populismo e de agir de forma ideológica, ao querer privilegiar a cultura indígena e ao ser mais permissivo em relação a questões gramaticais já desde 2011, quando causou choque na classe educadora que num manual escolar distribuído pelo MEC fosse considerada “inadequada e passível de preconceito” mas não errada” a expressão, sem concordância, “nós pega o peixe”.
Voampanga ho nanodikondina ny tombontsoam-bahoaka ny governemantan'ny antokon'ny mpiasa, ho toy ny mankalaza tena hisintonana olona fotsiny, manome vàhana ny kolontsain'ny teratany, milefitra be loatra teo amin'ny sehatry ny fitsipi-pitenenana tamin'ny taona 2011, taorian'ny adihevitra navoitra teny anatin'ny tontolon'ny fampianarana noho ny fisianà tao anaty bokim-pianarana ofisialy ny fomba iray fanehoankevitra heverina ho tsy mifanaraka amin'ny tokony ho izy, afaka manova ny rafitry ny teny, nefa noheverina ho toy ny tsy diso: “nós pega o peine” fa tsy ‘” nós pegamos o peixe” = azonay ny trondro.
Maneho ny tsy fankasitrahany an'io hevitra io i Anderson da Mata, mpianatra amin'ny anjerimanontolo hoe hanana ny fiaviany avy amin'ny literatiora paortiogey ny vakoka breziliana, ao amin'ny ivon'ilay lahatsoratry ny “Folha” naverina tao amin'ny “Diário de Noticias”. Arovany ao amin'ny pejy Facebook-ny manokana [8] ireo fanovàna natolotra.
Que vergonha desse texto publicado em Portugal que anda circulando por aí sobre a Base Nacional Curricular Comum. Só a ideia de que “Portugal criou o Brasil”, pelo colonialismo rasteiro, já merecia fazer com que o texto fosse ignorado.
Não custa lembrar que a história da literatura portuguesa foi “excluída” dos currículos da educação básica no Brasil há quase vinte anos. O objetivo não poderia ser mais claro: menos história da literatura, mais literatura.
E ninguém está proibido de ensinar a meninada a ler com Camões, Alcoforado ou Pessoa, ok? Mas o foco é esse: ensinar a ler.
Toy inona ny henatra mahita io lahatsoratra io eo amin'ny “Fototry ny Fandaharam-panabeazam-Pirenena Iraisana” navoaka tao Paortiogaly, mbola miparitaka eto. Ny hevitra tokana hoe “i Paortiogaly no namorona an'i Brezila” tamin'ny alàlan'ny fanjanahantany lalimpaka, dia efa ampy hankafizana ny hanadinoana io andininy io.
Tsy misy fatiantoka ny fampahatsiahivana fa ny tantaran'ny literatiora paortiogaly dia efa ho roapolo taona izao no nesorina tao anatin'ireo fandaharam-pianaram-pirenena. Ary mazava tsara: tsy ilaina ny tantaran'ny literatiora fa literatiora bebe kokoa.
Ary tsy raràna ny olona hampianatra ireo ankizy mba hamaky teny amin'ny fampiasana ny Camôes, Alcoforado na Pessoa, azo? Mitovy hatrany ny tanjona: mianatra mamaky teny!
Taorian'ireo fanehoan-kevitra ireo, napoitran'ny Minisiteran'ny Fampianarana ny filazana vaovao iray nanizingizina fa tsy ho esorina ao anaty fandaharana ny literatiora paortiogey, fa ny fanovàna ny fomba fanehoana ny votoatiny, tsy miditra amin'ireo antsipirihany, no ho apetraka amin'ny toerany.
Na proposta de Base Nacional Comum Curricular (BNCC), o estudo de obras literárias brasileiras deve ser realizado em conexão direta com a leitura e o estudo de obras clássicas da literatura portuguesa.
Tao anatin'ilay volavolan-kevitra mikasika ny Fototry ny Fandaharam-panabeazam-Pirenena Iraisana (BNCC), ny fianarana ireo haisoratra breziliana dia tsy maintsy atao mifandray mivantana amin'ny famakiana sy ny fandalinana ireo asa klasika mikasika ny literatiora paortigey.
Tao amin'ny bialoginy O Jornal do Romário, ny mpianatra mpandalina fiteny Marcos Bagno manontany tena [9]nahoana ity resaka ity no tsy manindry betsaka mikasika ny tsy fisian'ireo literatiora hafa, fa aleony mifikitra be fotsiny amin'ny fahagolan'i paortiogey miohatra amin'ny kolontsaina breziliana:
Por que ninguém faz protesto contra a não obrigatoriedade do ensino na escola da literatura africana de expressão portuguesa — uma literatura com fascinantes identidades próprias, fecunda, que recicla os cânones ocidentais, que fala de realidades sociais e culturais muito próximas de nós? Cadê o abaixo-assinado?
Por que não se convoca passeata para que se torne obrigatório o ensino da literatura latino-americana, a mais rica e influente da segunda metade do século XX, produzida em países do nosso próprio continente, com uma variedade de gêneros e temas tão vasta quanto a porção do mundo que se estende de Tijuana a Ushuaia?
Mampanontany tena hoe nahoana no tsy toherin'ny olona ny tsy fisian'ny fanerena any amin'ireo sekoly mba hisian'ny fampianarana literatiora afrikana amin'ny fiteny paortiogey, literatiora iray izay mampiseho ireo maha-izy azy manokana mahavariana, famokarana iray ahafahana mampiasa indray ireo tafondron'ny tandrefana, ary manoritsoritra ireo tena zava-misy ara-tsosialy marina sy kolontsaina tena manakaiky ny antsika?
Nahoana no tsy manao filaharam-be eny andalam-be isika mba hahatonga ny fampianarana literatiora amerika-latina ho tsy maintsy atao, ilay tena nanankarena sy tena natanjaka indrindra nandritra ny tapany faharoa tamin'ny taon-jato faha-XX. Vokatra avy amin'ireo firenena ao anatin'ny tanibentsika manokana io, izay mampiseho karazana maro amin'ireo sokajy sy ireo lohahevitra, midadasika be noho ireo tany izay manomboka hatreo Tijuana hatrany Ushuaia!
Nisokatra nakàna ny hevitry ny daholobe ny fanontaniana hahafantarana izay tokony ho ampidirina ao anatin'ilay fandaharana vaovao, hatramin'ny 15 martsa 2016 teo, tao amin'ny tambajotran'ny Minisiteran'ny Fampianarana. [10] Dingana voalohany fotsiny io mba ho hamarànana ny fandaharam-pianarana hoavy ao Brezila satria tsy maintsy ho jerin'ireo rafim-pampianarana any amin'ireo Fanjakana isankarazany sy ireo kaominina ao Brezila izy io alohan'ny tena hampiharana azy ny volana jona 2016.