- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Fanehoana An'i Filipiana Amin'ny Alàlan'ny Tantara An-tsary Manantantara Feno Fanavakavahana Manohana Ny Fananiham-bohitr'i Etazonia

· Mpanoratra Mong Palatino Nandika avylavitra

Sokajy: Azia Atsinanana, Filipina, Ady & Fifandirana, Fifandraisana iraisam-pirenena, Haisoratra, Media sy Fanoratan-gazety, Mediam-bahoaka, Politika, Tantara, Zavakanto & Kolontsaina
Illustration shows Uncle Sam offering on one hand a soldier and on the other a "School Teacher" to a group of reluctant Filipinos, telling them that the choice is theirs. 1901. Keppler, Udo J. Image and caption from the United States Library of Congress [1]

Fanaingoana maneho an'i Dadatoa Sam manolotra miaramila amin'ny tànany iray ary “mpampianatra an-tsekoly” amin'ny iray hafa, ho an'ny vondrona Filipiana tsy manaiky lembenana, amin'ny filazana amin'izy ireo fa azy ireo ny safidy. 1901. Keppler, Udo J. Sary sy maribolana avy amin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikana

1899, rehefa nanafika an'i Filipina i Etazonia, nolazainy fa iraka tontosainy ny fampidirana ny sivilizasiona maoderna sy ny demaokrasia any amin'ireo zanatany espaniola fahiny. Angamba mba handresena lahatra ny vahoaka amerikàna hoe tokony hotohanana ny ezaka amin'ny ady, dia naseho ho toy ny olondia ireo vahoaka Filipiana ka mila beazina momba ny fifehezantena. Hita taratra teny anaty gazety marobe teny ireo fanehoana feno fanavakavahana ny Filipiana, ary koa tantara an-tsary tanaty gazetiboky natonta nandritry ny faramparan'ny andian-taona 1890 sy ny fiandohan'ny andian-taona 1900.

Tato anatin'ny taompolo farany, niverenan'ireo [2] Filipiana-Amerikàna manampahaizana ireny tantara an-tsary ireny, sy ireo fitaovana hafa nentina nanelezana hevitra, izay mampiseho ny fomba nanandraman'ny governemanta amerikana hanafenana ny fandaharanasany momba ireo zanatany tamin'ny alàlan'ny famaritana ny fibodoana ho toy ny hetsika  fanaovantsoa/fiantràna olona.

Ny tsy vitan'ireo tantara an-tsary naseho dia ny hoe efa nisy talohan'ny nahatongavan'ireo miaramila amerikana tamin'ny 1898 ny Repoblikan'i Filipina. Ankoatra izany, ireo Filipino mpitaky fiovàna dia efa nandresy sahady ny hery mpanjanaky ny espaniola, izay nifehy an'i Filipina nandritry ny 300 taona mahery. Tsy asehon'ireo tantara an-tsary ihany koa hoe namoizana olona efa maherin'ny iray tapitrisa nanerana ny firenena ilay ady nifanaovan'ny Filipino sy ny tafika amerikàna. Nifarana tamin'ny  1901 ny ady, saingy tamin'ny 1946 vao tena nahazo ny fahaleovantenany i Filipina.

Ndeha hotopazantska maso ny sasany amin'ireny tantara an-tsary ireny, izay voatahirin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikàna.

Print shows Uncle Sam as a teacher, standing behind a desk in front of his new students who are labeled "Cuba, Porto Rico, Hawaii, [and] Philippines"; they do not look happy to be there. At the rear of the classroom are students holding books labeled "California, Texas, New Mexico, Arizona, [and] Alaska". At the far left, an African American boy cleans the windows, and in the background, a Native boy sits by himself, reading an upside-down book labeled "ABC", an a Chinese boy stands just outside the door. A book on Uncle Sam's desk is titled "U.S. First Lessons in Self-Government". 1899. Dalrymple, Louis. Image and caption from the United States Library of Congress [3]

Sary vita printy maneho an'i Dadata Sam ho toy ny mpampianatra, mijoro aorian'ny latabatra iray manoloana ireo mpianany vaovao, nisy soratra hoe  “Kiobà, Porto Rico, Hawaii, [sy] Filipina”; tsy faly no fahitàna azy ireo teo. Ery amparan'ny efitrano fianarana misy ireo mpianatra mitazona boky misy soratra oe  “California, Texas, New Mexico, Arizona, [sy] Alaska”. Ary amin'ny farany havia, misy lehilahy Afrikana-Amerikana manadio varavarankely, ary mamaky boky mivadika misy soratra hoe “ABC” ny zazalahy Shinoa iray eo ivelan'ny varavarana indrindra. Ny boky iray eo an-databatr'i Dadatoa Sam dia mitondra lohateny hoe “U.S. Lesona Voalohany anaty Governemanta miahy tena”. 1899. Dalrymple, Louis. Sary sy maribolana avy amin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikàna

Mivaky toy izao ny teny ery ambanin'ny sary:

Dadatoa Sam (ho an'ny kilasiny vaovao ao anaty Fandrosoana): Ankehitriny, rankizy, na tianareo na tsia dia tsy maintsy mianatra ireo lesona ireo ianareo! Nefa topazo maso ny kilasy eo anoloanareo, ary tsarovy fa, afaka fotoana fohy, dia hahatsapa fifaliana ianareo tonga eto, tahàka azy ireo!

Print shows Uncle Sam and Columbia standing at the entrance to the "U.S. Foundling Asylum" as a basket of crying children labeled "Puerto Rico, Cuba, Hawaii, [and] Philippine" is presented to them by arms labeled "Manifest Destiny". Within the walls of the asylum are four children labeled "Texas, New Mexico, Cal. [and] Alaska" playing together. 1898. Keppler, Udo J. Image and caption from the United States Library of Congress [4]

Sary maneho an'i Dadatoa Sam sy Columbia mijoro eo am-pidirana mankao amin'ny “U.S. Foundling Asylum” raha harona iray misy zaza mitomany kosa, misy soratra hoe “Puerto Rico, Cuba, Hawaii, [sy] Filipina”, natolotra azy ireo avy amin'ny tànana misy soratra hoe “Manifest Destiny”. Misy zazakely efatra miaraka milalao ary misy soratra hoe “Texas, New Mexico, Cal. [sy] Alaska” ao anaty rindrin'ilay fialokalofàna. 1898. Keppler, Udo J. Sary sy maribolana avy amin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikàna

Mivaky toy izao ny teny ery ambanin'ny sary :

Dadatoa Sam — Andrekaky o! Antenaiko mba tsy hiaraka tonga marobe loatra anaty vondrona iray izy ireo; saingy, raha tsy maintsy handray azy rehetra aho, heveriko fa azoko atao amin'izy ireo izay efa nataoko tamin'ny hafa!

Nofaritana ho toy ny mpanao jadona ilay mpitarika ny Repoblokan'i Filipina vao napetraka :

Print shows a large gloved fist with an American flag on it crashing down on Emilio Aguinaldo riding on a rocking horse labeled "Dictatorship" next to a large sword labeled "Aguinaldo" on the "Philippines". 1899. Dalrymple, Louis. Image and caption from the United States Library of Congress [5]

Sary vita printy maneho totohondry goavana misy fonon-tànana misarinà saina amerikàna, midaroka an'i Emilio Aguinaldo, izay mitaingina soavaly hazo misy soratra hoe “Fitondràna Jadona” manakaiky sabatra iray lavalela misy soratra hoe “Aguinaldo” eo ambonin'i “Filipina”. 1899. Dalrymple, Louis. Sary sy maribolana avy amin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikàna

Notsindrian'ny governemanta amerikana mafy fa tanjony ny hanabe ireo Filipinos:

Illustration shows Uncle Sam standing at center, gesturing to the left toward American soldiers boarding ships to return to America after defeating the Spanish in the Philippines, and gesturing to the right toward a group of matronly women, one labeled "Daughters of the Revolution", who have just arrived to educate the peoples of the Philippines. 1900. Ehrhart, S. D. (Samuel D.). Image and caption from the United States Library of Congress [6]

Fanaingoana maneho an'i Dadatoa Sam mijoro eo afovoany, manondro amin'ny haviany ireo miaramila amerikana miondrana an-tsambo hiverina any Amerika taorian'ny nandreseny ny Espaniola tao Filipina, ary manondro amin'ny havànany ny vondrona iray ahitàna ireo vehivavy ‘matrone [7]‘, ny iray misy soratra hoe “Zanakavavin'ny Revolisiona”, izay tonga indrindra mba hanabe ireo vahoaka tao Filipina. 1900. Ehrhart, S. D. (Samuel D.). Sary sy maribolana avy amin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikàna

Mivaky toy izao ny teny ery ambanin'ny sary :

Dadatoa Sam: Hitanareo ny zavatra azon'ireo zanaka lahiko natao tany an'ady — ankehitriny, jereo izay azon'ireo zanako vavy atao ao anaty fahalemana.

Ny tantara an-tsary roa manaraka dia maneho ireo Filipinos ho toy ny olondia, barbariana, nila ny famonjen'ny sivilizasiona amerikàna:

Print shows an elderly woman labeled "Spain", possibly María Cristina, Queen Regent, struggling to maintain control of two diminutive figures, one labeled "Cuba", armed with a gun and sword, and the other labeled "Philippine Islands", armed with a crude hatchet and knife. 1896. Pughe, J. S. (John S.). Image and caption from the United States Library of Congress [8]

Sary vita printy maneho antibavy iray misy soratra hoe “Espaina”, angamba i María Cristina, Mpanjakavavy mpifehy, mitolona fatratra hitazona ny fifehezana ireo olona roa nohakelezina, ny iray misy soratra hoe “Kiobà”, mitàna basy sy sabatra, ary ny iray misy soratra hoe  “ireo Nosy Filipina”, mitàna famaky sy antsy. 1896. Pughe, J. S. (John S.). Sary sy maribolana avy amin'ny Tranombokin'ny Kaongresy Amerikàna

Print shows Filipinos receiving the "bath" of civilization as provided by the U.S. government. Image from the Facebook page of Berna Ellorin [9]

Sary maneho ireo Filipinos sambany “mandro” amin'ny fandrosoana araka ny nanoloran'ny governemanta amerikàna azy. Sary avy amin'ny pejy Faceboo-n'i Berna Ellorin