Ireo sary sokitry ny olo-masina vita amin'ny hazo no iray amin'ireo fombandrazana tranainy indrindra any Puerto Rico. Fomba mahazatra ao ny Promesa de Reyes ho an'ireo mpandray anjara izay mitondra ny sarivongan'ireo mpanjaka telolahy, toy ireo hita amin'ny sary ireo, ho any amin'ny fety. Sary nalain'i Wilma Colôn. Nampiasàna ny fahazoandàlana.
Ao Puerto Rico, ary koa any amin'ireo firenena hafa ao Amerika latina sy ao Espana, ny 6 Janoary no Día de Reyes na Andron'ireo Mpanjaka, fomban-drazana iray mankalaza ny epifania – Ny Magy Telolahy na Olon-kendry mitsidika an'i Jesoa zazakely.
Ho an'i Puerto Rico, manan-danja lehibe ilay fotoana fialantsasatra, raha jerena hoe tamin'ny taloha io no fety fankalazana lehibe indrindra mandritra ny vanimpotoanan'ny fety. Noho izany manan-danja izy io, ny marimarina kokoa, ao Puerto Rico, noforonin'izy ireo ny matoanteny reyar, izay midika ho fandehanana miaraka mivoaka mba hangataka fanampiana na fanomezana.
Efa fantatra hatramin'ny fahagola ireo Mpanjaka Telolahy Caspar, Melchior sy Balthazar. Ao Puerto Rico, ireo ihany koa no anarana nomena ireo kintana telo mamorona ny Fehikibon'i Orion, izay hita any amin'ny faritry ny ilabolantany avaratra mandritra ny vanimpotoanan'ny ririnina.
Ireo izay mpino manokantena no tena mankalaza ny fombandrazana Promesa de Reyes na Fampanantenan'ireo Mpanjaka. Toy izao manaraka izao no hamaritan'i Dolma Irizarry an'io ao anaty lahatsoratra amin'ny Facebook [1]:
La Promesa de Reyes es la costumbre de invocar a los Santos Reyes Melchor, Gaspar y Baltasar, para su intervención en un momento de necesidad, para la solución de alguna situación que está fuera de su alcance. A cambio de la petición concedida, quien celebra e invita, hace un pacto o compromiso de pagar esa promesa.
Fomba amam-panao fangatahana amin'ireo Mpanjaka telolahy, Melchior, Caspar ary Balthazar, mba hiditra an-tsehatra amin'ny fotoana ilàna izany, ny Promesa de Reyes, na mba hanampy rehefa tojo toejavatra tsy voavahan'ny tenanao ianao. Ho takalon'ny faniriana notanterahana anefa, tsy maintsy manao fatidrà na manome fampanantenana ho an'ireo Mpanjaka ianao.
Mitovy amin'ny fombafomba amin'ny Fivavahana Katolika fantatra amin'ny rosario cantado [2] ny Promesa de Reyes, feonkira iray misy fifandimbiasan'ny hira sy vavaka.
Ao anatin'ny lahatsary manaraka, amin'ny fiteny Espanola, azonao jerena ny Promesa de Reyes [3] ankalazaina ao an-tokantranon'ny fianakaviana iray ao an-tanànan'i Aguadilla, faritra avaratra atsinanan'i Puerto Rico.
Ankoatry ny fankalazàn'ireo mpankato azy, izay nandray anjara tamin'ny Promesas de Reyes, betsaka kokoa ankehitriny ireo fikambanana ara-kolotsaina miditra an-sehatra amin'ireo lanonana. Ankoatry ny maha-famoriana ireo namana sy fianakaviana, mety handray anjara ao ny olona izay tsy voatery hahafantatra manokana ny mpikarakara, fa nanapa-kevitra ny hanatevin-daharana mba hampiseho ny firaisankina na ny soatoavina ara-kolontsainan'ilay lanonana. Toy izay indrindra ny tranga ho an'i Jaime Torres Torres, izay nanoratra momba ny Promesa de las Reyes [4] ho an'ny vohikala Fundación Nacional para la Cultura Popular (FNCP) taorian'ny zavatra niainany ny volana Janoary:
Cada interpretación siento que ascendió como incienso al trono del Altísimo, a los compases de peticiones muy nobles, como paz para Borikén [Puerto Rico] y sus familias, respeto a nuestra cultura, trabajo pa’ los desempleados, justicia social, la sanación de alguna enfermedad, respaldo financiero para la obra sin fines de lucro de la F.N.C.P., la solución de nuestra condición política para, como un pueblo unido, enfrentar los retos de la segunda década del Siglo XXI y la excarcelación del preso político Oscar López Rivera.
Isaky ny andiany tsirairay dia toy ny emboka manitra asandratra ho eo amin'ny fiandrianan'Andrimanitra izahay, mifanaraka amin'ireo gadon'ny fitalahoana tahàka ny fiadanana ho an'i Borikén [Puerto Rico] sy ny vahoakany, ny fanajàna ny kolontsainay, asa ho an'ny tsy an'asa, rariny ara-tsosialy, ny fanasitranana ny aretina, famatsiana ho fanohanana ny asa tsy idiram-bola ataon'ny FNCP, vahaolana ho an'ny fiainana ara-politikanay, mba ho vahoaka miray hina hiatrika ireo fanambin'ny taonjato faha-21, ary fahafahana ho an'i Oscar López Rivera, gadra politika.
Alguna lagrimita humedeció mis mejillas al escuchar, ya en la sala de recitales de la Fundación y con los Tres Reyes sentados en el lateral izquierdo del escenario, los aguinaldos “La luz de los Reyes”, “El cofre”, “Si me ven con flores” y otros de estilos cultivados en las promesas que, desde el anonimato y como un legado hermoso e inigualable de la religiosidad popular borincana que dejan a sus hijos en un relevo perpetuo de nuestra cultura, idiosincrasia e identidad, aún nuestros jíbaros cantores entonan en los campos de Peñuelas, Guayanilla, Yauco, San Germán y Maricao.
Nikoriana tamin'ireo takolako ny ranomaso kely teo am-pandrenesana ny feon'ny “The Light of the Kings” (Ny hazavàn'ny mpanjaka), “The Trunk” (ilay vata), “If You Bring Me Flowers” (raha itondrànao voninkazo aho) ary ireo andalana hafa, samy mifono fampanantenana avokoa ireo, izay atao tsy itononana anarana, mahafinaritra sady lova tsy manantsahala navelan'ny finoana malzana'i Puerto Rico ho an'ireo zanakay, toy ny afo tsy maty vonoina ho an'ny kolontsainay, ireo zavatra maningana ao aminay ary ny maha-izahay anay, hotohizan’ ventesin'ireo mpihira jíbaros [5]-nay any ambanivohitr'i Peñuelas, Guayanilla, Yauco, San Germán ary Maricao hatrany.
Toerana iray koa izay mankalaza ankehitriny ny Promesa de Reyes ny Centro de Estudios Avanzados de Puerto Rico y el Caribe [6] (Ivontoerana Fanaovana Fandalinana Lalina momba an'i Puerto Rico sy Karaiba), lasa foiben-toeran'ny iray amin'ireo Promesas maresaka indrindra. Maneho hevitra momba ny fankalazana ny Promesa farany tamin'ny 5 Janoary teo i Jaime Torres.
Antes a la promesa asistían alrededor de 60 personas, pero desde que se celebra en el Centro llegan hasta 400 y 500 parroquianos, portando sus tallas de Reyes y, sobre todo, corazones sensibles a la espiritualidad de esta popular tradición.
Taloha ny Promesa, olona 60 eo no manatrika azy tao amin'ilay ivontoerana, saingy raha vao nanomboka ireo fankalazana dia nahatratra hatramin'ny 400 na 500 ireo paroasianina no tonga, nitondra ny sarivongan'ireo mpanjaka sady, indrindra indrindra, manokatra ny fony ho an'ny fanahin'io fombandrazana malaza io.
Isantaona, olona anjatony no manatrika ilay fombandrazana Promesa izay nankalazain'Itompokolahy Norma Salazar [7], 30 taona lasa izay [8]. Notohizan'ny anabaviny Monima Salazar izany fombandrazana izany. Sary nalain'i Gildo Jesús Peña García. Nampiasàna fahazoandàlana.
Raha hitanao fa tafalatsaka ao anatin'ny iray amin'ny fotoananao ny fankalazana ny noely ao Puerto Rico, ezaho ary andramo ny fankalazana ny Promesa de Reyes. Na inona na inona finoana ara-pivavahana arahanao, tsy fahita firy ny fahafahanao mahalala ny iray amin'ireo fombandrazana tranainy ao Puerto Rico ary milomanosa anaty mozika sy kolontsaina ao amin'io firenena io. Io no lanonana izay vitsy ireo mpizahatany no afaka mahita azy, ary ho fahatsiarovana ankafizinao mandritra ny androm-piainanao io.