Sary avy amin'i elisa la tao amin'ny Flickr. Nampiasàna ny Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic (CC BY-NC-SA 2.0)
Juan Arellano no namoaka voalohany ny lahatsoratra tao amin'ny bilaogy Globalizado.
Efa ho 500 taona no nifandraisan'ny fiteny ‘castillan’ ( fiteny tamin'ny fotoana nanjakan'i Charles Quint ) tamin'ny fiteny quechua, fitenin'ny fanjakana Inca, noho izany dia lojika raha mifampiditra ireo fiteny roa ireo. Fa ireo teny nindramina no tena misongadina indrindra, ankoatra ny fomba fiteny quechua izay hita taratra any amin'ny ‘castillan’-n'ireo zanatany miteny fiteny roa. Araka izany, ahitàna teny betsaka avy amin'ny castillan ny teny quechua fampiasa andavanandro, tahaka izany koa ny mifanohitra amin'izany, saingy matetika no odiana tsy fantatra izany.
Betsaka ireo teny hafa tsy azo sary an-tsaina akory fa avy amin'ny teny quechua ankoatr'ireo teny avy any Però iantsoana ireo biby sy ireo vokatra avy amin'ny fambolena ary nampidirina amin'ny teny castillan saingy nasiana fanovàna kely toy ny hoe : llama, guanaco na vicuña (lama, guanaco ou vigogne) raha tsy hilaza afa-tsy ireo ‘camelidé’ ( karazana rameva) any Amerika atsimo, na ny papa, quinua, palta na lúcuma, raha te-hiteny ireo vokatry ny fambolena avy any Però.
Inty misy lisitra tsy ôfisialy sy tsy feno.
1 – Cancha.
Arruabarrena en @SoloBocaRadio “El hincha de Boca tiene que verse reflejado en la cancha por el equipo”. pic.twitter.com/w7xf9c3mjE
— SECTOR BOSTERO (@SectorBostero) March 12, 2015
Ny mpakafy Boca dia tsy maintsy mihevi-tena fa eny an-kianja miaraka amin'ny ekipa.
Ampiasaina manerana an'i Amerika Atsimo miteny Espaniola io teny avy amin'ny teny quechua hoe kancha io, ary ilazàna toerana filalaovana baolina kitra. Fa misy heviny hafa manokana ao amin'ny faritra io teny io, ohatra, antsoina hoe cancha na canchita ny katsaka voatono.
2 – Poncho.
Plus, it's impossible to be unhappy in a poncho… http://t.co/bk2c4aWUgNpic.twitter.com/PWVoUHkuBa
Ambonin'izay, tsy mety ny malahelo manao poncho
— Salt Lake Comic Con (@slcomiccon) March 12, 2015
Saika ampiasaina manerantany ity teny ity, nefa tsy nankatoavin’ny RAE (Akademiam-panjakana Espaniola) akory hoe quechua no niandohany. Kanefa ny teny quechua hoe “punchu” no mitovy dika aminy, izany no nametrahanay azy ato amin'ity lisitra ity, raha tsy misy singa vaovao. Fa ankoatra izay, manana ny heviny manokana koa izy amin'ny fiteny andavanandro any amin'ny ankamaroan'ny firenena ao Amerika Atsimo : “No dejarse pisar el poncho” (Aza hitsakitsahina ny poncho../ Tsy manaiky hatao tsinontsinona na hitsakitsahana).
3 – Cura
El cura del fin del mundo: da misa en la Antártida http://t.co/RIlXfkw583pic.twitter.com/Rizt93JhEi
Manao lamesa any Antarktika ny pretran'ny faran'ny tany
— Clarín.com (@clarincom) March 6, 2015
Teny mahazatra fampiasana manerana an'i Amerika Latina miteny castillan, ilazàna ny mpitondra fivavahana, ny teny hoe “cura” (pretra). Ny teny quechua hoe kuraka na kuraq midika hoe lehibenà vondrom-piarahamonina tamin'ny fanjakana inca no niandohany. Mazàna ny fitenenana hoe “zanaky ny pretra” dia fanesoana ary adika hoe zazasary, ary amin'ny toerana sasany kosa dia fanaratsiana ireo olona izay tsy “misy fotony”.
4 – Gaucho
Meat Feast Gaucho Style @gauchogroup#steak#Richmondpic.twitter.com/QNGNRNBLJ1
Fihinanan-kena be amin'ny fomban'ny gaucho
— Gaucho Richmond (@GauchoRichmond) March 11, 2015
Amin'izao tontolo izao, ny atao hoe “gaucho” dia “mpiandry andianà biby fiompy” any Pampas Arzantina, ary heverina fa teny arzantina izy io. Nefa ny teny quechua “wakcha” izay midika hoe kamboty no angamba fiandohany, mitovy fiaviana amin'ny teny peroviana hoe “huacho” izay midika hoe manirery. (Fanamarihan'ny mpandika : any Chile ny teny hoe “Huasso” tononina hoe gouasso… midika hoe “mpiandry andianà biby fiompy”)
5 – Morocho
#ComoCuesta entender que nadie pregunte por este morocho. ¿Querés conocerlo? Visitanos: http://t.co/2IGnAa30xKpic.twitter.com/JhqxfVmHVL
Tsy misy olona liana amin'ity “morocho” ity. Te-hahalala ve ianao ? ‘Ndao ho any an-toerana !
— El paraíso felino (@elparaisofelino) March 10, 2015
Ilazana karazana katsaka mafy voa ary avy amin'ny teny quechua hoe muruch'u io teny io. “Olona mainty fihodirana ” no heviny mahazatra, nefa any amin'ny firenena sasany dia ilazana olona fotsy hoditra fa mainty volo izany. Nentina ilazàna biby mainty hoditra ihany koa izany teny izany taty aoriana. Zava-pisotro marihitra sy matsiro ny “morocho” any Ekoatera.
6 – Chacra.
Intendencia y Fac Veterinaria avanzando en proyecto de Hospital Veterinario en chacra d Brío Uruguay pic.twitter.com/KE0AXu9quy
Fitantanana sy sampam-pianarana momba ny fitsaboana biby miara-miasa amina tetikasa tobim-pitsaboana biby any amin'ny “chacra” ( toeram-pambolena sy fiompiana) any Brio, Orogoay
— enzo squillace (@SquillaceEnzo) March 11, 2015
Sompitra, trano iray voahodidina saha voavoly, toeram-pambolena sy fiompiana tsotra izao no atao hoe chacra any amin'ny firenena maro any Amerika Atsimo. Ny teny quechua hoe chakra na chajra midika hoe ampahanà tany kely voavoly no niaviany. Amin'ny fiteny peroviana, raha atao hoe “chacra” ny zavatra iray dia midika izany fa zara raha vita.
7 – Chullo
#beGood#beyondBeanie When you buy a bB, you make this a better world for children in need. http://t.co/Q3uA7Ls38Opic.twitter.com/FAKqvP3qGb
— beyondBeanieUSRep (@beyondBeanieUS) March 11, 2015
Rehefa mividy bB ianareo, dia mamerina ny tontolo ho mahafinaritra ho an'ireo zaza mila fanampiana
Avy any Però ity karazanà fitafiana, izay ampiasain'ny mpanakanto sasany mba hanomezana endrika vahiny ity, mazava ho azy izany fa teny quecha no fiandohan'io teny io. Nosintonina avy amin'ny hoe ch'ullu izay ilazàna satrobory lava sofina nentim-paharazana vita amin'ny volonà alpaga.
8 – Carpa
Carpa informativa ahir a Vallmoll. Bon ambien i bona companyia. #Podempic.twitter.com/ud19PWFSZL
Tranolain'ny fanangonam-baovao omaly tany Vallmoll. Tsarà ny fiarahana ary mahazoa fahafinaretana
— Cercle Podem Valls (@podemvalls) March 2, 2015
Any Amerika Latina sy any Espaina (ao anatin'izany i Katalàna), Carpa no anaran'ny tranolay fitondra milasy any ambanivohitra, “carpa” ihany koa no iantsoana ny tranolay lehibe fanaovana fampisehoana (cirque). Karpa no teny quechua niandohan'io anarana io. Misy fomba fiteny mahazatra ihany koa fampiasàna azy io any amin'ny firenena sasany any Amerika atsimo, ny hoe : estar carpa (tahaka ny tranolay fanaovana fampisehoana).
9 – Pucho
Izao no fomba fianarana… #Pucho y #CocaCola#Actitudpic.twitter.com/k7ZC568Cj0
— Mariano Bruzzone (@marianobruzzone) March 1, 2015
Avy amin'ny teny quechua hoe : “puchu” ity teny kely ity. Matetika vodin-tsigara na tapaka sigara avy nofohana no ampiasana azy ity, nefa any firenena sasany dia ilazàna ny sigara iray manontolo. Any amin'ny firenena sasany tafiditra amin'ny fomba fiteny hoe : “sobre el pucho” izay midika hoe ” avy hatrany, izao dieny izao ! ” io teny io.
10 – Guano
Bat guano carries the fungus Histoplasma capsulatum which can infect the brain making you psychotic. pic.twitter.com/6kgL2yHQG5
Misy holatra antsoina hoe Histoplasma capsulatum mety hanimba ny atidohan'olombelona ny guano.
— Howard Farran DDS (@HowardFarran) March 13, 2015
Taim-borona an-dranomasina fanao zezika no nampiasàna io teny io tany am-boalohany, ny quechua hoe wánu no niandohany, fa niitatra ny heviny ka ampiasaina hilazana taim-biby hafa izany. Miparitaka kokoa tsy araka ny nieritreretana azy ny fampiasàna azy
Alefa quechua !
PS – Tsy nisy mpahay momba ny fiteny natao tsinontsinona nandritra ny fanoratana ity lahatsoratra ity…
Ireo lahatsoratra hafa momba ny quechua (Amin'ny teny Espaniola):
Mikaroka teny quechua ao amin'ny aterineto
Fampiharana dimy, ‘podcasts ‘ sy bilaogy maimaimpoana hianarana quechua
T’ikray, tononkalon'i Jorge Vargas Prado
Lenguas: Mibitsika sy miteny amin'ny teny quechua
Perú y el #RetoDeLasLenguas
