[1]“Zé te-hahalala hoe fa maninona”, sarimihetsika fohy avy amin'ny Bagabaga Studios
Mampatahotra amin'ny mahalonaka ny tany sy ny fiavotan-tenan'ny mponina ao Ginea-Bisao [2] ny orana sy ny fiakaran'ny haavon'ny ranomasina, hoy ny tatitry ny lahatsary iray navoakan'ny Bagabaga Studios.
Tamin'ny faran'ny volana Aogositra, misy fokonolona kelikely manana mponina 435 any amin'ny faritra iray saro-dalana any amin'ny morontsiraka avaratr'i Ginea Bisao antsoina hoe Elalab nahita ny voka-bariny potiky ny ranomasina. “Ho an'ny vahoaka Felupes — vondro-poko lehibe indrindra ao Elalab — dia ity voamaina ity no mariky ny harena sy ny fizakantenan'ny manan'aina ao,” hoy ny fanazavana tao amin'ny lahatsary jerena ankapobeny.
Ny vaovao avy amin'ny tranonkala O Democrata no nanampy [3] fa “vakin'ny tondra-drano ny fefiloha miaro natao ho sakana sy nisorohana ny fidiran'ny ranontsira ao amin'ny faritry ny ranomamy misy ny sakafo nambolen'ny Gineana sy efa andalam-pahavokarana.”
Bagabaga, koperativam-pampitam-baovao portiogey iray, no nitsidika ny faritra ary niresaka tamin'ny iray tamin'ny mponin'ny vohitr'i Elalab, Zé, izay “tsy nandre na oviana na oviana momba izany hoe fiakaran'ny maripana amin'ny ankapobeny saingy nahatsapa avy hatrany ny fisian'ny fiovana tamin'ny vanim-potoana sy ny fiantraikan'izany amin'ny fiainana andavanandro.” Mivelona amin'ny fanjonoana sy ny fambolem-bary i Zé, ary “tsy mahazo hoe fa maninona izao zava-drehetra izao no mitranga.” Izay no nanontaniany:
When we were young, the heat only arrived during the dry season. Now everything has changed. The rice fields have become saltier. Fish aren’t of size anymore. Even the acajou tree, that blessed all with shade, has died. During the days of our parents generation the salt water didn’t reach the village. After plowing the land, all the rice has died. Everything is ruined. Everything. That’s how life is unfolding. That’s how we’re struggling to survive. This is the punishment we’re facing at our home. In August, sea level has reached the highest in its history. It’s one of many villages in Guinea-Bissau threatened by extinction. People ask themselves: why did it once rain so much and now it doesn’t?
Tamin'ny fahatanoranay dia tamin'ny fotoanan'ny main'andro ihany no tonga ny hafanana. Ankehitriny niova daholo ny zava-drehetra. Lasa misy sira ny tanimbary. Tsy araka ny habeny intsony ny trondro. Eny fa na ny hazo mahabibo, izay mitahy ny rehetra amin'ny alokalony aza dia maty. Tamin'ny andron'ny ray amandreninay dia tsy nahatratra ny tanàna akory ny rano[masina]. Rehefa nasaina ny tany dia maty avokoa ny vary. Potika avokoa ny zavadrehetra. Ny zavadrehetra. Izay no navoakan'ny fiainana. Izay no mahatonga anay mitolona hiavotena. Izao no sazy atrehinay aty an-tanndrazanay. Tamin'ny aogositra, nahatratra ny haavony ambony indrindra teo amin'ny tantara ny haavon'ny masoandro. Iray amin'ny vohitra maro eto Ginea Bisao mety ho tratran'ny faharinganana eto. Mifanontany ny vahoaka: fa naninona no avy hatrany ny orana taloha fa tsy izany ankehitriny?
Ity sarimihetsika fohy ity dia navoaka tamin'ny herinandro nanombohan'ny Fihaonamben'ny Toetrandro 2015 tao Parisy [4], mitondra ireo mpanapakevitra avy amin'ny firenena 195 mandritra ny 12 hitadiavana fifanarahana hampihenana ny fandefasana eton'arina manerantany.
Nikabary tao amin'ny zaikabe ny filohan'i Ginea Bisao, Atoa José Mário Vaz, manoritra fa iray amin'ireo firenena marefo indrindra eo amin'ny vokatry ny fiakaran'ny haavon'ny ranomasina ny firenena kely ao Afrika Andrefana. Ny sarintanin'ny fiantraikan'ny fiovan'ny toetrandro [5] navoakan'ny Foiben'ny Fampandrosoana Manerantany dia mandahatra an'i Ginea Bisao ho fahatelo amin'ny faharefoana manoloana ny fiakaran'ny ranomasina sy fahavalo eo amin'ny faharefoana vokatry ny fahaverezan'ny voka-pambolena.
“Tsapan'ny mponina manerana an'i Afrika ny vokatry ny fiovan'ny toetrandro manerantany,” hoy ny fanazavana navoakan'ny mpiara-miasa amin'ny Global Voices, 350.org [6], tamin'ny 28 Aogositra. “Voaporofo fa miantraika any amin'ny fahasalamana, ny manan'aina, ny fahavokaran'ny sakafo, ny fisian-drano azo sotroina, ary ny fiarovana ankapobeny ao amin'ny vahoaka Afrikana ny fiovana eo amin'ny maripana.”