- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Mitombo Ny Fihenjanana Eo Amin'ny Faritra Tsy Azo Dikaina Ao Moldova-Transnistria

Sokajy: Eoropa Afovoany & Atsinanana, Moldavia, Ady & Fifandirana, Fanoherana, Fitantanam-pitondrana, Lalàna, Mediam-bahoaka, Politika

Nitombo ny fihenjanana nandritra ny alin'ny 26-27 Aprily tany amin'ny Faritra Tsy azo dikaina [1] ao amin'ny Repoblikan'i Moldova, araka ireo tatitry ny media Moldovana [2]. Natsangana io Faritra Tsy Azo Dikaina io tamin'ny faran'ny Adin'i Transnistria [3](Martsa-Jolay 1992), fifandirana izay nikendry ny hamarana ireo hetsi-panoherana mpitaky fisintahana tany amin'ny faritra Atsinanan'i Moldova ary hamerina ilay repoblika mpisintak'i Transnistria [4].

Ny herinandro lasa teo, nametraka toby roa fanarahamaso tsy nifampieràna eo anelanelan'ny vohitr'i Varniţa [5] (kaominina izay mbola eo ambany fifehezan'ny governemanta Moldovana) sy ny tanànan'i Bender [6] (eo ambany fifehezan'ireo manampahefana mpisintaka ao Transnistria ) ireo manampahefana Transnistriana. Izany dia nitarika fifandonana teo amin'ireo olom-pirenena Moldovana, izay niezaka hanala ireo toby roa ireo, sy ny miaramila Transnistriana, izay nirotsaka an-tsehatra hanakana azy ireo. Nofaranan'ny Komision'ny Fanaraha-maso Miray [7], izay rafitra  fiasa napetraka hanaraha-maso ilay Faritra Tsy Azo Dikaina, ankoatra ny andraikiny hafa, izany fifandirana izany ora vitsy taty aoriana. Raha nilaza i Transnistria fa natsangana ireo toby roa fanarahamaso ireo mba hiadiana amin'ny varotra risoriso, manazava ireo antony vitsivitsy mahatonga ny fiakaran'ireo fihenjanana ny fanehoankevitra avy amin'ireo Moldovana mpampiasa aterineto.

Breakaway Transnistria, Wikimedia Commons
Saritanin'i Moldova sy ny faritra nisintak'i Transnistria, Wikimedia Commons

Mino i Dragoș Galbur fa fiketrehana fibodoana tanin'olona izany. Manoratra [8] izy [ro]:

Tsy nahita tory aho raha tsy tamin'ny 4 maraina, nanaraka mivantana ny zava-nitranga tany Varnița, izay nanafihanà miaramila Rosiana sy Transnistriana maro ny Repoblikan'i Moldova. Ary rehefa miteny aho hoe ‘nanafika’, fantatro izay teneniko. Tsy afaka miditra miaraka aminà fitafy miaramila anatinà tany tsy anao ianao, (araka ny fifanekena mikasika ny fandriampahalemana natao tao Moskoa) ary manomboka midaroka ireo vahoaka avy ao Varnița, mametraka ny fiarandalamby anao amin'ny filazana fa mametraka toby fanarahamaso any ianao. Izany no antsoina hoe fibodoana tanin'olona!

Diso fanantenana tamin'ny fihetsik'ireo manampahefana Moldovana i Galbur:

Ankoatra ny Facebook, nangina tanteraka ny tany [Chișinău [9], renivohitr'i Moldova]. Tsy nahitàna fihetsika na kely aza, na iray aza tsy nisy. Tsy nisy olona nandray ny antso. Raha nisy tifitra tsy voatandrina avy aminà mpandray anjara , dia inoana marimarina tokoa fa niverina ny zava-nitranga tamin'ny 1992. Iza anefa no hiraharaha e? Misy ady goavana any Chișinău, ho an'ny vola sy ny fahefana.

Manao fanoharana amin'ilay krizy politika goavana nihatra amin'i Moldova ilay mpitoraka bilaogy. Rehefa very [10] governemanta izy tamin'ny voalohandohan'ity taona ity, nahita ny fandroahana [11]ny mpitondra tenin'ny parlemanta ry zareo ireo Moldovana tamin'ny herinandro lasa teo.

Nisy fitsapan-kevitra vao haingana natao tao Moldova (Aprily 2013) nanambara [12] fa 81 isanjaton'ny vahoaka nanaovana ilay fitsapan-kevitra dia mino fa tsy voatantana araka ny fanirian'ny vahoaka ny firenena ary 84 isanjato dia manamafy fa mivarina an-kady ny firenena; 82 isanjato tamin'ireo namaly ihany koa no tsy faly amin'ny fomba fandaminan'ny fitondram-panjakana ny fifandirany amin'i Transnistria.

Dradradradrain'ilay mpanao gazety sady mpitoraka bilaogy Andrei Cibotaru ihany koa izany tsy hafaliana izany, izay mihevitra fa mendrika ho antsoina ho Alliance for the Eternal Intermission (Firaisana ho an'ny Tsy Fanarahan-dalàna Mandrakizay) ny Alliance for European Integration [13] (AIE) , noho ny fiadian-tseza tsy an-kiato, izay nahaela ny tsy fisian'ny filoham-pirenena tao Moldova nandritra ny roa taona teo ho eo, ary avy eo tsy nisy praiminisitra, ary ankehitriny dia nanaraka ihany koa ny mpitondra tenin'ny Parlemanta.

Manoratra [14] i Cibotaru [ro]:

Mandritra izany fotoana izany, asavoritak'izy ireo [AIE] isika amin'ireo fifidianana alohan'ny fotoana. Tsy mitsahatra miteny izy ireo fa raha tonga ny fifidianana, tsy handresy isika, fa ireo kaominista no handresy. Nefa inona no tokony hampahatahotra antsika (fa tsy izy ireo!) amin'izany?

Mety ho tranga azo heverina ihany koa ny fiverenana ara-politikan'ny Antoko Kaominista [15].

Raha nanontaniana momba ny olona hofidiany raha sendra misy fifidianana parlemanta ny Alahady manaraka, 32,5 isanjaton'ny namaly tamin'ny fitsapan-kevitry ny Aprily no nifidy ny Antoko Kaominista, izay nifanandrina tamin'ireo antoko mitondra amin'izao fotoana izao, izay nahazo araka izao manaraka izao: 12.6 isanjato (ny Antoko Demokratika Liberaly [16]), 10.5% (ny Antoko Liberaly [17]) ary 6,8% (ny Antoko Demokratika [18]).

Manoratra [19] [ro] ilay mpanao gazety sady mpitoraka bilaogy Vitalie Cojocari fa “very mandrakizay i Transnistria ho an'i Moldova”:

[…] Ny olona vendrana ihany ny tsy mahita ity. Transnistria dia fanjakana iray mahaleontena ary tsy mila ny fankatoavan'izao tontolo izao, raha mbola i Renimalala Rosia no tontolo misy azy. Tsy misolotena an'i Moldova i Transnistria ary ireo mora fitahina avy amin'ireo ONG avy any Chișinău ihany no mbola mihevitra fa Moldovana ny tany eo ampita [ny Nistru [20]]. Tsy misy azo ambara ankoatra izany. Roapolo taona taorian'ny ady, nisy taranaka vaovao nihalehibe tao Transnistria ary ho azy ireo dia mazava fa raha misy i Moldova, misy koa i Transnistria ary fanjakana roa samy hafa tanteraka ireo roa ireo.

Miteny i Cojocari fa misy vahaolana roa ho an'i Transnistria – ny iray dia tsotra sady haingana, ary ny iray hafa kosa dia sarotra sady lava:

Ilay vahaolana sarotra dia ny fandrisihana ireo Transnistriana hihavana amin'ireo Moldovana. Mba hahatongavana amin'izany anefa, mila miroborobo ny toekarenan'i Moldova, mila manana ny ampy ny vahoaka, ary tokony ho paradisa kely ny fiainana. Ry mpanao kajy ambony latabatra, tsy handresy lahatra ny vahoaka avy any amin'ny faritra havian'ny Nistru mba hiraisan'izy ireo amin'ny havanana ianareo raha tsy manome safidy ho azy ireo. Inona no azontsika omena azy ireo? Fahantrana? Lalàna ratsy? Ilay vahaolana tsotra iray dia ny famotsorana an'i Transnistria. Sakana ho antsika fotsiny izy. Manana tanjona isika. Tsy maintsy miditra ao anatin'ny Firaisambe Eoropeana isika. Miaraka amin'izy ireo [Transnistria], tsy afaka hanao izany isika, raha tsy eo izy ireo – eny. Zavatra iray ihany no mampalahelo ahy. Ny vahoaka mahantra avy any amin'ny vohitr'i Varniţa sy ireo tanàna hafa, adinon'ireo manampahefana ao Chişinău.

Mandritra izany fotoana izany, nihena ny fanohanana malaza ny hidiran'i Moldova ho isan'i Eoropa nandritra ireo taona vitsy lasa izay. Mampiseho [12] ny fitsapan-kevitra tamin'ity taona ity fa ny fomba fijerin'ny vahoaka sy ny fanohanany dia mitsinjara mitovy amin'ny fidirany ao anatin'ny Firaisambe Eoropeana (51 isanjato) sy ny Firaisambe Rosiana (52 isanjato).

Anatinà lahatsoratra am-bilaogy antsoina hoe “Russian Army go home, Ry tafika Rosiana, ndeha nareo mody any” resy lahatra [21]ny mpitoraka bilaogy Nicu Gușan fa ny hany fanantenana dia tsy mipetraka ho an'ny saranga politika mitondra amin'izao fotoana izao, fa any anatin'ireo olom-pirenena Moldovana:

Tsy haka na dia bitiny kely amin'ity repoblika efa tsy fantatra intsony ity ny tafika Rosiana! Amin'ity indray mitoraka ity, na eo aza ny tsy fisian-kerin'ireo manam-pahefanantsika, tsy hamela ny ampahany hafa amin'ny tanintsika ho eo ambany fifehezan'ny Rosiana isika. Ho mailo hatrany ny vahoaka ankehitriny tahaka ny nataony tamin'ny 1992 ary isaorana ireo izay tsy nahatonga ity repoblika ity ho bodoin'olon-kafa tanteraka.