Ity lahatsoratra ity dia ampahany amin'ny tatitra manokana ataonay momba ny Zon'ny Teratany.
Saiky ny 98% ny mponin'i Bangladesh dia Bengalis avokoa ary miteny ny teny Bangla. Ny ambiny no ahitàna Chakmas, Khasi, Santhal ary foko hafa miisa maherin'ny iray tapitrisa (eo ho eo amin'ny 1,2% ny fitambaran'ny mponina) izay miaina any an-tendrombohitra ny ankamaroany. Chakmas dia firaisana foko Tibetana-Birmana, ary tena mifanakaiky amin'ny foko Himalaiyana. Araka ny tantara, avy any Arakan izy ireo (izay faritra Rakhine ao Birmania ankehitriny) izay zato taona taloha, mpifindrafindra monina ary nitoetra tamin'ny farita samihafan'i India sy Bangladesh.
Volana vitsivitsy izay, olona teratany Bangladeshi maro no nidina an-dalambe hanao fihaonana, rojon'olonmbelona sy fifamoriana, mitaky ny fankatoavan'ny lalàmpanorenana ny mponina any amin'izy ireo. Ny adihevitra momba ny hoe ‘Teratany’ dia niainga avy amin'ny fanamarihana maro nataonà komity manokana iray ao amin'ny parlemanta, izay miasa mamolavola fanitsiana ny lalàmpanorenana hiverina amin'ny lalàmpanorenan'ny taona 1972. Tsy misy ny famaritàna ny foko na teratany tamin'ny lalàmpanorenana voalohan'i Bangladesh ny taona 1972 izay tsy misy filazàna mihitsy fa hoe i Bangladesh dia tany ho an'ny Bengalis.
Ilay komity ao amin'ny parlemanta dia nilaza fa hangataka ny hanekena azy ireo ho toy ny “foko vitsy an'isa” ary nanontany: “Ny Bangalees [Bengalis] ve ho antsoina hoe ‘mpitsabaka’ na ‘mpanani-bohitra’ raha ny foko rehetra hatao hoe adivasi (teratany)” ?
Ny minisi-panjakana misahana ny raharaha ara-kolotsaina, Pramod Mankin, dia nilaza :
“Tsy misy resaka mihitsy ny hanomezana fankatoavana araka ny lalàmpanorenana ho an'ny mponina teratany. Ny adihevitra dia ny hoe fomba ahoana no hanekena azy ireo.”
“Ny governemanta dia mbola misalasala ny hanekena na tsia ny mponina teratany ho “teratany” satria maha-velompanontaniana momba ny fototra niavian'ny foko Bangalees eo amin'ny firenena izy ity..”
Monjurul Haque, tao amin'ny bilaogy Teratany Bangla dia manoratra [bn] ny momba ny fahasarotan'ny zava-misy :
শাসকদের পক্ষে বলা হচ্ছে- ‘পাহাড়িরা পাহাড়ের আদিবাসী নয়’! ‘বাংলাদেশের সংবিধান মানার কারণে পাহাড়েও বাঙালিদের সমান অধিকার’। ‘বাংলাদেশের সংবিধানের আলোকেই পাহাড়িদের বাংলাদেশের নাগরিক হিসেবে সমতলের নাগরিকদেরকেও মেনে নিতে হবে’। অসহায় গরিব সেটেলারদের ধরে ধরে পাহাড়ে পাঠানোর পর বলা হচ্ছে-‘পার্বত্য চট্টগ্রামের চাকমারা বার্মার আরাকান প্রদেশ থেকে এসে এদেশে বসতি স্থাপন করেছে এবং তারাই বহিরাগত!’
Lazaina eto koa fa ny foko any Bangladesh dia niharan'ny fanitsakitsahana zon'olombelona nandritra ny fotoana ela nataon”ny voanjo Bengalis.
Shimon Baskey dia milaza [bn] izay zavatra heverin'ireo mponina any an-tendrombohitra
আদিকাল থেকে আমাদের নিজস্ব ভাষা, সংস্কৃতি, কৃষ্টি, আচার-আচরণ একই, এর কোনো পরিবর্তন হয়নি। আমরা এই দেশের ভূমিজ সন্তান। আমাদের পূর্ব-পুরুষরা কারো জায়গায় বা অন্যকারো দ্বারা বসতি স্থাপন করেনি। তারা এই দেশের বন-জঙ্গল পরিষ্কার করে নিজেরা চাষের উপযোগী করে ওই অঞ্চলে প্রথম বসতি গড়েছে। দেশ বিভাগের সীমানা নির্ধারণ করার আগেই তারা বংশ-পরম্পরায় সে সব এলাকায় বসবাস করছে।
Sarkar Amin dia manaiky [bn] ny toerana saro-pady misy ireo olona ireo:
মঙ-মঙ বান্দরবানের এক পাহাড়ে তোমার সঙ্গে পরিচয়। আমি বাঙালি তুমি পাহাড়ি। তুমি আর্টিস্ট। আমি কবিতা লিখি। আমাদের দ্রুত বন্ধুত্ব হলো। তোমার নিষ্পাপ হাসির আড়ালে কোনো কষ্ট কি ছিল বন্ধু?
সংকট আছে। পাহাড়ের জনতা জাতিসত্তার সাংবিধানিক স্বীকৃতি চায়। আদিবাসী হিসেবে অভিহিত হতে চায়। শান্তিচুক্তির ন্যায়সঙ্গত বাস্তবায়ন চায়। বাংলাদেশের শাসক শ্রেণী আদিবাসীদের শতভাগ সাম্যমূলক অধিকার দিতে এখনো আগ্রহী নয়। দুঃখ ও সংকটের এটাই মুল কারণ।
Mong Mong, Tany amin'ny havoana iray tany Bandarban no nahitako anao voalohany. Bengali aho ary ianao dia avy aminà foko iray. Mpanao hosodoko ianao ary izaho poeta. Lasa mpinamana niaraka tamin'izay isika. Nisy hirifiry lalina ve tao anatin'ny tsiky tsy manan-tsininao? [..]
Misy olana. Ny olona any an-tendrombohitra dia mitaky lalàmpanorenana manaiky ny vahoakany. Takian'izy ireo ny ho antsoinahoe “teratany”. Mitaky fametrahana fifanaraham-pilaminana ry-zareo. Nefa ireo mpanapaka an'i Bangladesh dia tsy mila fankatoavana ny fitovian-jo ho an'ny mponina any an-tendrombohitra. Izany no fototry ny jaly sy ny olana.
Jewel Bin Jahir dia mampahatsiahy [bn] ny fahatsapan-ireo teratany vitsy an'isa raha toa ny teniny, kolotsaina ary ny finoana no tsy raharahaina ao anaty lalàmpanorenana :
আমরা আমাদের বিজু, বৈসু, কারাম, ওয়ান্না, সোহরাই দ্বারা নিজ নিজ শ্রেষ্ঠত্ব প্রমাণ করতে চাইনি। আমাদের সাংসারেক, লালেং, শারণা কেন্দ্রিক বিশ্বাস কখনো অন্যের উপর চাপিয়ে দেওয়ার চেষ্টা করিনি। আমাদের আচিক, চাকমা, ককবরক, ঠার, মুন্ডা, সান্তালী ভাষা দিয়ে জগতের অন্য কোন ভাষার উপর আধিপত্য প্রতিষ্ঠার চেষ্টা চালাইনি।
কিন্তু তারবাদেও আমাদের হাবা-জুম, জংলা-জঙ্গল সব দখল হয়ে যায়। আমাদের নিজ নিজ মায়ের ভাষা কোনঠাসা হয়ে পড়ে। আমাদের আপন আপন বিশ্বাস অশূচি হয়ে যায় দাপুটে বিশ্বাসের প্রতাপে।
Tsy niezaka ny hanaporofo ny fahambonianay tamin'ny Biju, Baisu, Karam Wanna, Sohrai (fety sy fomba fanao) anay izahay. Tsy niezaka ny hanery ny hanajàna ny Sangsarek, Laleng, Sharna ho finoana fototra na tamin'iza na tamin'iza izahay. Tsy niezaka ny handentika ireo teny hafa teto amin'izao tontolo izao amin'ny teny Achik, chakma, Kokborok, Thar, Munda, Santali izahay.
Nefa mbola nalàna tamintsika ny Haba-Zoom(tanimboly) antsika, ala sy lakandrano. Odian-tsy hita ny tenindrenintsika. Tasaina ho tsy madio intsony ny finoantsika, tsy mitombina noho ny amin'ireo finoana goavana sy manindry.
Lasa lavitra ny adihevitra rehefa niteny ny minisitry ny raharaham-bahiny ao Bangladesh nitsikera tsy ela akory izay fa hoe tsy mendrika ny olona miaina any an-tendrombohitra any Bangladesh ny teny hoe “teratany” :
“Ao amin'ny lalàmpanorenana, ny vitsy an'isa rehetra dia ekena fa vitsy an'isa, ary araka ny fanovàna faha 15, dia heverin'ny governemanta ankehitriny ho toy ny ‘foko vitsy an'isa’ izy ireo ary fa tsy hoe fotsiny olona anaty ‘foko’.”
Nilaza koa Izy :
“Ny fanomezana maha-izy azy manokana sy tombontsoa ambonimbony ho fanafahana 1,2 isan-jato monja amin'ny vahoaka miisa 150 tapitrisa amin'ny fanafoanana ny an'ireo 98,8 isan-jato dia tsy ho tombontsoam-pirenena ho an'i Bangladesh.”
Nampahatsiahy ny fanaon'ny Bengalis efa hatramin'ny 4000 taona tamin'ity tany ity izy :
“Ny foko Bengalis dia sady tsy voanjo mpanjanaka, na koa tsy vahiny no tsy teratany ho an'ity taniny ity ary tsy ho izany mandrakizay.”
Biplob Rahman, mpanao gazety sady bilaogera dia manohitra [bn] ny fijoroan'ny governemanta fa tsy misy teratany izany any Bangladesh. Mitanisa ny famakiana lainga vao haingana [bn] avy amin'ny Mpanjaka Chakma sy mpikambana ao amin'ny sehatra fifampiresahan'ny UN momba Ireo Taranaka Teratany ary Debashish Roy izy :
সাংবিধানিকভাবে ‘আদিবাসী’ স্বীকৃতি দিলে মূল ধারা থেকে বিচ্ছিন্ন, প্রান্তিক ও অনগ্রসর এই ১ দশমিক ২ শতাংশ মানুষ তাদের প্রান্তিক অবস্থান জানানোর একটি আইনি ভিত্তি পাবে। এই মর্যাদা তাদের কোনো ‘বিশেষ’ সুবিধা দেবে না।
Biplob mampahatsiahy fa ny Praiminisitra Sheikh Hasina ankehitriny, dia nanao fanambaràna tamin'ny Andro Iraisampirenena ho an'ny Mponina Teratany namaritra imbetsaka an'ireo olona any an-tampon-kavoana ireo ho “mponina teratany”.
Naka teny taminà gazety iray ao an-toerana izy [bn], izay nitatitra [bn] fa :
জানা গেছে, ‘আদিবাসী’ অভিধা ব্যবহার করলে সরকারকে বিভিন্ন জাতিসংঘের সনদে স্বাক্ষর করতে হয়। সে ক্ষেত্রে পার্বত্য চট্টগ্রামসহ দেশের আদিবাসী অধ্যুষিত অঞ্চলে মানবাধিকার লঙ্ঘনের ঘটনায় জাতিসংঘের সরাসরি হস্তক্ষেপ করার সুযোগ থাকে। এ পরিস্থিতি এড়ানোর জন্যই বাংলাদেশ সরকার কৌশলগত অবস্থান নিয়েছে। এ ক্ষেত্রে এ দেশের প্রভাবশালী রাজনৈতিক দলগুলোর অবস্থান অভিন্ন।
Mithusilak Murmu manamarika [bn] fa amin'izao fotoana dia misy karazana fetra ao amin'ny sampan-draharahan'ny Governermanta sy ny sampam-pampianarana miankina amin'ny fanjakana ho an'ireo teratany ary manontany tena izy raha ny tolo-kevitry ny Governemanta amin'izao fotoana io dia hitarika fanovàna amin'ny famoahana ny “taratasy fanamarinana ny maha teratany” ho an'ny mponina any an-tendrombohitra.
Manodidina ny olona teratany 370 tapitrisa aminà firenena 70 manerana izao tontolo izao no mbola atao an-jorom-bàla na ratsy karakara. Ireo olona ireo any Bangladesh sy amin'ny toerana hafa dia miatrika olana mitovy ary miady ho an'ny maha izy azy, tany ary fomba fiaina.
Ity lahatsoratra ity dia ampahany amin'ny tatitra manokana ataonay momba ny Zon'ny Teratany.