- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Paragoay: Fahasarotana am-piterahana asehon'ny bilaogin-tsary

· Mpanoratra Belen Bogado Nandika Raveloaritiana Mamisoa

Sokajy: Amerika Latina, Paragoay, Fahasalamàna, Saripika, Teratany, Vehivavy sy Miralenta

Ny olom-pirenena ao Asuncion, renivohitr'i  Paragoay, dia tsy mahatsiaro matetika ireo zaza vao teraka ho toy ny antom-pahafatesana iraisan'ireo vehivavy Paragoayana. Mbola tsy tafita tsara any amin'ny haino aman-jery be mpijery izany vaovao mitranga ao amin'ny firenena izany. Vokatr'izany, maro ireo Paragoayana no tsy mahalala ny fisian'ny taha -pahafatesan'ny zaza vao teraka avo sy ny fanalan-jaza ao amin'ny fireneny. Izany no mahatonga izay mijery ny Bilaogi-tsarin’ Rodrigo [1][es]mampiseho ny fahafatesan'ny zaza vao teraka ao Paragoay ho manafintohina sy mampihoro-koditra — eny fa na ho an'ny Paragoayana aza.

Ao anatin'ny fotoana iray manko, ny sary avoakany no manambara kokoa ny zavamisy iainan'ny vehivavy Paragoayana izay tsy hain'ny teny lazaina, ka manainga ny mpamaky hizara ny sary amin'izao tontolo izao.

Tandremo fa mety hanelingelina ity sary manaraka ity [2].

Ny antontanisa ofisialy navoakan'ny CLADEM (Komity miaro ny zon'ny vehivavy ao Amerika Latina sy Karaiba [3] [es] dia manamafy fa i Paragoay no voalohany amin'ny tahan'ny tanora betsaka bevohoka indrindra ao Amerika Latina, mitondra vohoka avokoa ny tanora 26 amin'ireo 1000. Ary ambony koa ny taha-pahafatesana: ny 25% ny vehivavy bevohoka maty eo am-piterahana dia latsaky ny 19 taona avokoa. Fa amin'ny maha-mpaka sary sy bilaogera an'i Rodrigo Alfaro, dia nanoratra toy izao [1]izy [es], mety mbola ambony noho io ny isa marina, indrindra any ambanivohitra:

Ésa es la situación en el Chaco Paraguayo, donde los médicos afirman que menos del 40% de los fallecidos son contabilizados para las estadísticas oficiales, que en poco se relacionan con la realidad en la cual se encuentran los pobladores -en su mayoría indígenas-, aislados del hospital por caminos de talco difíciles de transitar para ellos, y desconocidos para las camionetas todoterreno del director regional.

Toy izao ny toe-draharaha any Chaco Paragoayana, raha nilaza ny dokotera fa latsaky ny 40% amin'ireo maty ihany no voaisa tao amin'ny antotanisa ofisialy, [statistika] izay zara raha mifandraika amin'ny zavamisy iainan'ny karazan'olona, saiky teratany tompontany [indizeny na vazimba] avokoa ny ankabeazany – any amin'ny faritra lavitra hopitaly sady sarotra ho azy ireo ny hamonjy izany noho ny haratsian'ny lalana no sady tsy fantatry ny talem-paritra velively ny lalan'ny kamiao mankany.

Faritra andrefan'i Paragoay ny any Chaco Paragoayana (atsinanana kosa no misy an'i Asunción), faritra somary maina ahitàna mponina vitsivitsy, izay teratany tompotany avokoa ny ankamaroany. Nanoratra momba ny resaka nataony tamin'ireo lehiben'ny teratany tompontany i Alfaro, nanazava fa tena sarotra tokoa ny famonjena toeram-pitsaboana ho azy ireo:

Las palabras de Rosalino González, líder de una comunidad indígena en Laguna Negra, acaban por describir una situación de abandono repetida a lo largo del continente(…):“De mi comunidad no podemos llegar al hospital más que en tractores o en mi moto, lo cual hace lento o peligroso venir con embarazadas o heridos, y del hospital no vienen nunca… salvo en elecciones, ahí vienen con sus promesas…”

Ny tenin'i Rosalino Gonzalezs, lehiben'ny fikambanan'ny teratany ao Laguna Negra, no mamariparitra ny fiverimberenan'ny toe-javatra manerana ny kontinanta (…): “Aty amin'ny tanànanay, tsy afaka mamonjy toera-pitsaboana izahay raha tsy amin'ny alalàn'ny fitaingenana traktera na ny bisikiletako, izay tena mandany fotoana ary zava-doza raha mitondra vehivavy bevohoka na olona maratra, ary avy eo amin'ny hopitaly, tsy mba tonga aty aminay izany mihitsy ny hopitaly … raha tsy hoe mandritra ny fifidianana, tonga izy ireo miaraka amin'ny fampanantenana…”

[4]“Mandeha tongotra miampita ny alan'ny  Chaco izy miaraka amin'ny zanany lahy, ny maraina, tsy ao ny mpitsabo. Any an-tanàna ambanivohitra, aloa ny karama ho an'ny mpitsabo izay tsy misy akory.”

Nibilaogy ny fahabangana goavana momba ny fitsaboana izay tsikariny tao Paragoay i Alfaro, eny fa na dia ao amin'ny hopitaly ao Asunción izay noheverina fa tsara kokoa aza. Nanamafy ny fanambaran'i Alafaro ilay Bilaogera Paragoayana Mike Silvero tao amin'ny bilaoginy Sin Cinto ni Corbata [5][es].

Napetraka ny volana desambra ny Fitsaboana maimaipoana ao Paragoay, saingy tsy namaha ny tena olàna izany: toy ny tsy fahampian'ny fikarakarana ho an'ireo mponina izay mipetraka lavitry ny tanàna, ny tsy fahampian'ny mpitsabo na ny fampiasana ireo izay afaka mitsabo, toy ny tsy fahampian'ny foto-drafitrasa sy ny fitaovam-pitsaboana, mivandravandra ny tsy fanajana ny maha olona ny vehivavy rehefa mby eny amin'ny hopitaly vitsy misy ry zareo. Izany rehetra izany, no mahatonga ny taha ambony ny tanora mitondra vohoka  sy ny fanalana zaza an-tsokosoko, avy amin'ny toe-javatra  mampalahelo nalain'i Alfaro sary.

[6]“Notsaboina ilay zazakely namoy ny ainy ary nalefa tany amin'ny reniny. Tsy ahitàna ny soritr'aretina misy ny tsy fahafahana mitondra ireo mpianatra any amin'ny hopitaly, ankehitriny dia tokony hikarakara ny tenany izy mba hiavo-tena”

Na dia manana tetikasa hanentana momba ny fampianarana  resaka fananahana sy firaisana ara-nofo aza ny Minisitry ny Fahasalamana sy ny Minisitry ny Fampianarana, mbola tokony ho anjara asa fototra ny fanomezana fahasalamana sy fitaizana ho an'ny vehivavy. Ankehitriny, mbola aman-jatony ireo vehivavy tsy afaka nianatra, ary maro ireo tsy afaka mamonjy hopitaly satria mipetraka lavitra azy ireo.

[7]“Tsy azo ekena ny faharatsian'ny fitaovam-pitsaboana: amin'ity tranga ity, tapaka ny fanjaitra nandritra ny fanindromana “anesthésie pedurale” teo amin'ny tsokan'ity ramatoa ity.”

Nahazo ny fankatoavana avy amin'ny tompony ny fampiasaina ny sary [2] sy ny maribolana amin'ity lahatsoratra ity. Misy amin'ny  teny anglisy [8] koa ny lahatsorany.