- Global Voices teny Malagasy - https://mg.globalvoices.org -

Nizeria: Noana Foana Na Dia Mitobaka Aza Ny Solika

Sokajy: Afrika Mainty, Nizeria, Fampandrosoana, Sakafo, Toekarena sy Fandraharahàna, Tontolo_iainana

Iray amin'ny andian-dahatsoratra [1] nampanaovin'ny Pulitzer Center sy ny Global Voices Online ity lahatsoratra vakianao etoana ity hiresahana amin'ny alalan'ny haino aman-jery isan-karazany (multimedia) ny famakafakana ataon'ny Pulitzer Gateway to Food Insecurity [2] (Vavahadin-tserasera momba ny tsy fahampian-tsakafo)sy ny adihevitry ny mpamaham-bolongana maneratany momba azy ity. Zarao ato ihany koa ny tantaranao momba ny tsy fahampian-tsakafo [3].

Raha mbola mihanaka ao amin'ny helodranon'i Meksika sy miseho ho lohateny lehibe amin'ny gazety hatrany ny soliky ny BP Amerikana (Etazonia), dia nisy loza nanintona kely ny fampahalalam-baovao manerantany ihany koa any amin'ny firenena iray hafa—Nizeria.

Firenena Afrikana be mponina indrindra ary iray ao anatin'ny 10 mpanondrana solika [4] be indrindra manerantany i Nizeria ary izy ihany koa no mpitrandraka voalohany ity solika ity eto Afrika. Lasa loharanon-karena goavana ho azy ny solika hatramin'ny nahitana azy tamin'ny moron-dranomasin'i Nizeria nandritra ny taompolo 1970. Mameno 90 isanjaton'ny fanondranan'entan'i Nizeria [5] sy mahasahana ny mihoatra ny 80 isanjaton'ny fidiram-bolan'ny governemanta nizeriana io solika io.

Niger Delta Oil Disaster [6] 

Voina nateraky ny fianahan'ny solika eo amin'ny vinanin'i Niger, Saripikan'ny Ligin'ny tanora sosialista ao Norvezy ao amin'ny Flickr (CC-BY-ND)

Saingy tsy niaraka tamin'izany loharanon-karena avy amin'ny solika izany ny firoboroboan'ny toekarena na ny fahatomombanana ara-tsakafo ho an'ny ankabeazan'ny mponina ao an-toerana. Vao tsy ela akory izay tamin'ity taona ity dia niomana amin'ny mety tsy hisian'ny sakafo [7] ny any amin'ny faritra avaratr'i Nizeria, noho ny tsy fisian-drano namely dia namely tokoa, ka nampihena vetivety ny isan'ny biby fiompy sy nampiakatra avo dia avo ny vidin'ny voamaina. Ao amin'ny bolongany ilay Nizeriana Joachim Ibeziako Ezeji, manampahaizana manokana momba ny fampandrosoana maharitra, no mamehy ny fiantraikan'ny itony karazana tsy fahampiana itony [8].

“Nigeria, a former agrarian nation, abandoned agriculture in the early 1980s when the government refocused the economy on oil exploration… Sadly, the bulk of this revenue is stolen by politicians and their cronies. The consequence is that today, according to the agriculture ministry, 91 million Nigerians representing 65 percent of the country's population are food insecure.”

Nandao ny sehatry ny fambolena ny firenena Nizeriana, izay firenena niompana tamin'ny fambolena taloha, nandritra ny taompolo 1980 ka nampifantoka ny toekareny tamin'ny fitrandrahana solika…Indrisy moa fa nangalarin'ny mpanao politika sy ny mpiray tsikombakomba aminy ny ankamaroan'izany fidiram-bola izany. Vokatr'izany, araka ny nambaran'ny minisiteran'ny fambolena, tsizarizary ny sakafon'ny Nizeriana 91 tapitrisa mandrafitra ny 65 isanjaton'ny mponina ao.

Natanjaka dia natanjaka ny fambolena nizeriana nialoha ny nampalaza ny solika, saingy nandritra ny taona maro izay dia noadinoina tanteraka ny toeram-pambolena goavana maro. Nosoratan'ilay mpanao gazety David Hecht izay manokana andian-dahatsoratra momba ny krizy ara-tsakafo ao  Nizeria [9] tohanan'ny Pulitzer Center on Crisis Reporting (Ivotoerana Pulitzer fitaterana momba ny krizy) fa ny 90 isanjaton'ny vokatry ny fambolena nizeriana ankehitriny [10] dia avy amin'ny toeram-pambolena sy fiompiana kely tsy dia manao ahoana. Tsy mahazo na mahazo fa bitika ihany amin'ny teknolojia maoderina tahaka ny zezika sy ny fitarihan-drano ny ankamaroan'ny tantsaha. Avy amin'izany no mahatonga an'i Nizeria ho iray amin'ny firenena mpanafatra sakafo be indrindra manerantany, indrindra fa ny vary sy ny varimbazaha. Na dia eo aza ireo entana nohafarana ireo, mihoatra ny ampahaefatry ny [11] zaza Nizeriana latsaky ny 5 taona no tratran'ny tsy fahampiantsakafo.

Lasa fototry ny fifandirana, kolikoly ary ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona isan-karazany ny orinasam-pitrandrahana solika, indrindra fa ny eo amin'ny vinanin'i Niger. Nanadihady ny fiantraikan'izany toe-javatra izany ny tatitry ny Amnesty International [12] nivoaka tamin'ny herintaona, sy ny fanimbana ny tontolo iainana avy amin'ireo orinasa ireo.

Nahasarika ny maro hijery ny fahapotehana ateraky ny fianahan'ny solika eo amin'ny tontolo iainana, tafiditra amin'izany ihany koa ny fianahan'ny solika misy any amin'ny Vinanin'i Niger, ny fipoahana nahazo ny Deepwater Horizon [13]vao tsy ela akory izay. maromaro manko ny fampitam-baovao no mitatitra fa betsaka kokoa ny mianaka ao amin'ny Vinan'i Niger isan-taona [14] noho izay very tao amin'ny helodranon'i Meksika. Mahatonga fandotoana ny izay mamely mafy ny mponina manodidina izany amin'ny alalan'ny fihenan'ny tahirin-trondro sy ny fahalotoan'ny rano fisotro mbamin'ny fihenan'ny tany azo ambolena.

Mitantara ny fihetsiketseham-panoherana tamin'ny herintaona [15] noho ny tsy fandraisan'i Shell [16] miaraka amin'ny fitondrana Nizeriana andraikitra ny bolongana Niger Delta Unrest. Mitantara ny alahelony ny mponina tra-boina avy ao Bodo:

“They detailed how there was widespread hunger and thirst in the community: all the fish had been killed, the water contaminated, access to the creeks blocked and the ground-soil polluted and crops poisoned. One woman presented a meager basket of cassava meant to feed her family for a week. It was only enough for one person. Another woman pushed forward and said her eight year old son had died of hunger… A higher up in the Youth Council, the same one who had been interpreting, told of his frustrations and how he felt control slipping out of his hands. He said it was getting impossible to calm the youth in the town and that he was sure some of them would slip into militancy and armed action. ‘A hungry man is an angry man,’ he said.”

Notantarain-dry zareo tamin'ny antsipiriany fa nahery ny hanoanana sy ny hetaheta tao amin'ity fokonolona ity: maty avokoa ny trondro, voaloto ny rano, voasakana ny ranon'ny ony ary voapoizina ny rano ambanin'ny tany sy ny vokatra. Nasehon'ny vehivavy iray ny haron-kely misy mangahazo ho entina mamelona ny fianakaviany mandritra ny herinandro. Zara fa mahavoky olona iray izany. Nandroso koa ny vehivavy iray ary nilaza fa matin'ny hanohanana ny zanany lahy vao taona… Mpitarika iray ao amin'ny vaomieran'ny tanora, ilay mandika teny izay lazain'ny olona ihany, no nilaza ny fangidiam-panahiny milaza fa tsy voafehiny intsony ny toe-draharaha. Nolazainy fa tsy laitra tonena intsony ny tanora an-tanan-dehibe ka mikororosy mankany amin'ny fanaovana milisy ny hetsika mitam-piadiana. ‘Lasa olo-tezitra ny olona noana’ hoy ny filazany.

Randal Maurice Jelks, mamaham-bolongana ao amin'ny The Black Bottom Blog avy any Etazonia, no niteny fa tokony hieritreritra ny maro satria misy itovitovizany ny manjò ny mponina ao Nizeria sy ny tany amoron-dranomasin'ny helodranon'i Louisiana [17]:

“For years, the state of Louisiana has permitted oil companies to have the loosest of regulation–a wink and a nod instead of enforced laws. As result many African Americans, like the Ogoni people of Nigeria, who live in the Gulf region have been most affected by what is called Cancer Alley. The pollutants from chemical and oil production have poisoned both their lands and bodies for years, like the Ogoni people these Black and poor people were ignored. The Louisiana state government like the Nigerian government left the oil companies to their own devices–laissez faire.”

Efa an-taonany ny fanjakan'i Louisiana no manana lalàna mamela malalaka ny orinasan-tsolika (hanao izay tiany atao) – manao pi-maso sy miatokato-doha fa tsy mampihatra ny lalàna. Vokatr'izany dia maro ny Afrikana Amerikana, tahaka ny Ogoni-an'i Nizeria, miaina manamorona iny helodrano iny no tratran'ny antsoina hoe Homamiadan'i Alley. Manapoizina ny taniny sy ny tenany an-taonany maro ny fako shimika sy ny solika vokatra, tahaka ny Ogoni  dia tsy noraharahiana koa ireo mainty hoditra mahantra ireo. Avelan'ny fanjakan'i Louisiana, tahaka ny governemanta Nizeriana ihany koa, manao izay danin'ny kibony ny orinasan-tsolika.

Ao amin'ny lahatsoratra fanadihadiana navoakan'ny gazety nizeriana Vanguard nosoratan'i Peter Osadalor no nahitana fa namorona ny voambolana hoe “Fifanoheran-javatra Nizeriana” ny Banky Mondialy [18] indrindra raha mahita ny fahatrarana aoriana sy ny fahantrana lalina mianjady amin'ny firenena manoloana ny harena voajanahary mitobaka ao amin'ny firenena. Nanolotra vahaolana maro dia maro ny mpamaham-bolongana, manomboka amin'ny fametrahana lalàna henjana kokoa momba ny orinasan-tsolika [19] mandalo ny fanatsarana ny fampiofanana ny mpitarika [20] ka hatramin'ny fampihenana ny fiankinan-doha amin'ny fanafarana entana [21].

Milaza kosa i Hecht, ao amin'ny lahatsorany fa na dia miatrika ny mety ho krizy ara-tsakafo goavana aza i Nizeria, dia manana tany lonaka ampy hamelomany tena ny firenena [9] sy ny ankamaroan'ny faritra raha tsara zara ny vola azy avy amin'ny solika. Tahaka izany ihany koa tsy tsoa-kevitr'i Afolabi Taiwo Okunola, tao amin'ny lahatsoratra iray nampifaninanana [22] ao amin'ny bolongan'ny Youngstars Foundation, milaza fa ny fiverenana indray amin'ny fambolena no fanalahidiny [23]:

“If the Nigerian government can be dedicated and devoted to the course of agricultural, many problems like inadequate supply of food, high expenses of the food supply will become outdated. The level of unemployment among Nigerian graduates will reduce because many graduates will be gainfully employed. In this vein, agricultural produce will increase because mechanized farming will be used and Nigerian exporting earnings will increase…The quest for power, gross looting of the national treasury by the greedy politicians will reduce to a certain extent because many people will realize that it is not only oil that can give a nation money but that agriculture too is important in that aspect. Therefore, the wicked struggle, killing and wanton destruction of lives and property in order to get to the position of authority in Nigeria will reduce. In a very short time, Nigeria will become a citadel in which other countries will have to come and learn from.”

Raha afaka mifofotra sy mampiasa vola ho amin'ny fambolena ny fitondrana nizeriana, dia ho lany daty avy hatrany ireny olana maro tahaka ireny tsy fahampiana sy ny fahalafosan'ny sakafo ireny. Hihena ny Nizeriana manana diplaoma tsy m anana asa ary maro amin'ireny nandrato fahalalana ireny no ho tsara karama. Ao anatin'izay petrakevitra izay dia hitombo ny voka-mpambolena noho ny fampiasana ny mili-mpamokarana goavana ary hitombo tahaka izany ihany koa ny vola miditra avy amin'ny fambolena. Hihena ampahany ihany koa ny fitadiavam-pahefana (fitondrana), izay fototry ny fandrobana ny fananam-pirenena ataon'ireo mpanao politika tendan-kanina satria ho tsapan'ny olona fa tsy ny solika irery no loharanom-bola fa manana ny lanjany ihany koa ny vokatry ny fambolena. Avy amin'izany ihany koa no hihenan'ny famonoana olona sy ny fandravana fananana, ao anaty tolom-pitadiavam-pahefana any Nizeria.  Afaka fotoana fohy monja dia ho lasa toerana ifamonjena hianaran'ny firenen-kafa i Nizeria.
Ankasitrahana i Eremipagamo Amabebe [24] tamin'ny fitadiavana bolongana Nizeriana.